Las quatre sasons
La natura
Las gents
Los plasers
Al fil de l'aiga
LOS ANIMALS
L'ase e lo caval:
Fasètz de ben a un ase e vos pagarà amb de pets.
Fa mal lavar lo cap a l'ase quand l'a negre.
Tres quaresmas e tres vendémias per an
Tuarián ases e capelans.
I a fòrça ases a la fièra que se semblan.
Un ase de mitat
Es totjorn mal bastat.
Lo ben d'aqueste mond es pel pus fin:
L'ase es totjorn condemnat a patir.
Mai òm grata lo cap a l'ase, mai li prus.
Qui per un ase se lòga,
Per ase deu servir.
Ase de natura
Que coneis pas son escritura.
Qui femna e sauma mena
Se tròba pas sens pena.
Bèla femna, maissanta tèsta;
Polida muòla, falsa bèstia;
Paure sénher, maissant vesin:
En bon país maissant camin.
D'una muòla que fa i
E d'una femna que parla latin,
Garda-te!
Lo trin que pren la mula,
Totjorn li dura.
I a pas bon caval que non bronque.
Qui prèga
Vend pas l'èga.
Dins tot país, i a d'ègas bòrnias.
Entre la patz e la trèba,
Martin perdèt son èga.
Qui trabalha pas polin,
Trabalharà rossin.
Lo cat e lo can:
Quand lo cat vira lo cuol al fuòc, devinha lo freg.
Cat escalfat, l'aiga tebesa li fa paur.
Qui noirís pas lo cat,
Noirís lo rat.
Jamai cat miaulaire
Non foguèt bon caçaire.
Lo cat es ben gormand mas manja pas la part de degun.
Can d'ivèrn, cat d'estiu.
De barba rossa e can cortin,
Garda-te!
Cap de can vièlh a pas rosegat un bon òs.
De raça,
Lo can caça.
Quand cal baisar lo cuol al can,
Tant val uèi coma deman.
Qui desrevelha lo can quand dort,
Se l'agafa, non a tòrt.
Qui fa la rena al can,
Se lo gafa, plan l'està.
En vesent lo cadèl,
Pas besonh de veire lo cantèl.
Ont i a de gosses, i a de nièras;
Ont i a de pan, i a de rats;
Ont i a de femnas, i a lo diable.
Lo cabal:
Tèrra sens cabal,
Campana sens batalh.
De cent en cent ans la vaca torna bramar a l'estable.
A vaca grassa, vedèl foirós.
Los buòus se prenon per las banas
E los òmes per las paraulas.
La tanarida
Rend lo buòu a la vida.
Qui pana un uòu,
Pana un buòu.
Quand la cabra va per òrts,
Se lo cabrit sauta, a pas tòrt.
Comptatz e rebatètz
Que cinc cabras fan vint pès.
Fa mal fisar cabrit
A cabra qu'a pas noirit.
Qual a de fedetas,
A de peletas.
Feda golarda,
Tèsta polada.
Qui se fa feda, lo lop lo manja.
Quand lo serpol florís,
La feda atarís.
Qui se tira del moton,
Se tira de la rason.
L'aucelum:
Cada aucèl
Tròba son nis bèl.
Cada pichon aucelon a son pichon coratge.
D'aucèl de ribièra e d'estanh,
Pren lo detràs, non lo davant.
A la pluma e la cançon,
Se coneis l'aucelon.
Per Sant Martin
L'auca al topin,
Barra ton vin,
Convida ton vesin.
Caçaire de cardonilha
E pescaire a la linha
N'an jamai crompat ni camp ni vinha.
Tremp lo matin, lo ser eissut,
Temps de cocut.
Aquò va mal
Quand la galina fa lo gal.
Quand la pola tira vèl gal,
Es pas l'amor que cal.
Pertot las polas gratan endarrièr.
Una trida plan ivernada
Al mes de març a sa nisada.
Mèrle plan ivernat
Per Pascas a merlotat;
Plan ivernat o non,
Per Sant Jòrdi a son merloton.
Quand lo printemps arriba,
Lo mèrle canta emai la griva.
Al camp de l'alausa,
Fises pas ta causa.
La tortorèla
Qu'es plan bèla
Ne fa pas que dos,
E ieu que soi pichonèla
Ne fau quinze o setze, quinze ou setze.
De rats a la cava,
De colombs al plancat,
An lèu destorbat un ostal.
La rèsta:
Pus bèstia que la bèstia
Es lo que prèsta sa bèstia.
Monina, femna de bal,
Pauc de besonha e la fan mal.
Qui pòt noirir l'arna, la cadèla e lo brebial,
Aquel d'aquí trai pas mal.
Quand la cigala canta en setembre,
Non crompetz pas blat per revendre.
Raça de lobatons,
Non val res los melhors.
Los lops fan pas d'anhèls.
Qui se fa feda, lo lop lo manja.
Nebots e nebodas,
Lops e lobas.
Lo rainal qu'es pas matinós
A pas lo morre plumós.
Cal pas voler ensenhar un vièlh rainard a panar garias.
Cada rainal pòrta la coa a sa mòda quand la li tenon pas.
Dins la cava d'un vièlh rainal,
I a totjorn òsses o carn.
Mai avança la milhauca
Que lo grelh que sauta.
En boca barrada
Non dintra moscada.
Totas las moscas que devon te fissar son pas nascudas.
Se sèrp ausissiá,
Se naduèlh vesiá,
A tèrra davalariá
Un cavalièr.
Siá dama o domaisèla
A nièra jos l'aissèla.
Qui met son argent en abelhas,
Risca de se gratar las aurelhas.
La polida remplís pas lo granièr.
De rats a la cava,
De colombs al plancat,
An lèu destorbat un ostal.
LAS QUATRE SASONS
La prima:
Quand lo printemps arriba,
Lo mèrle canta emai la griva.
Per Sant Benesech [21/03],
Lo cocut canta per son drech;
Se per Nòstra Dama [25/03] a pas cantat,
Es tuat o escanat.
Quand plòu sul ram,
Plòu sul volam.
Lo vent del ram
Dura tot l'an.
Per Nòstra Dama de març [25/03]
Velhadas a parts.
Pel vint-e-cinc de març,
Prats e trelhas pararàs
O pèl del cuol i daissaràs.
Trida plan ivernada
A Pascas a sa nisada.
Entre Pascas e Pentacosta,
Lo dessèrt es una crosta.
Al mes d'abrial,
Tota bèstia muda de pel.
Lo mes d'abril
Es cosegut de marrit fil.
Al mes d'abril,
Quites pas un fil;
Al mes de mai,
Coma te plai
E encara non sai.
Lo rasim d'abrial
Remplís barricas e barrals.
Tots los còps qu'anaràs a la fenial,
Soven-te de la darrièra setmana d'abrial.
L'ivèrn es pas passat
Que la luna d'abrial non aja treslucat.
Mèrle plan ivernat
Per Pascas a merlotat;
Plan ivernat o non,
Per Sant Jòrdi [23/04] a son merloton.
Figas e sermons,
A Pascas passan la sason.
Per Pasquetas,
Las moletas.
Per Sant Jòrdi [23/04],
Semena ton òrdi;
Per Sant Robèrt [24/04],
Aja-lo cobèrt,
Car per Sant Marc [25/04],
Es tròp tard.
Lo mes de mai
Es fresc e gai.
Al mes de mai,
Trai lo saile en lai.
Mai coa l'èrba e junh la trai.
Mai bladeja,
Junh feneja.
Per Santa Crotz de mai [03/05],
Pastre, prangièra fai,
Ton bestial manja pro;
Mas a Nòstra Dama de setembre [08/09],
Prangièra te defendi:
Se prangièra tu fas,
Ton bestial manja pas.
Quand plòu per Pentacosta,
Lo lach creis o merma d'una crosta.
Quand plòu per Sant Medard [08/06],
Quaranta jorns de pluèja o de bard,
Se Sant Barnabè [11/06]
Li còpa pas lo pè.
Quand plòu per Sant Medard [08/06],
La recòlta demenís d'un quart,
Se Sant Barnabè [11/06]
Li còpa pas lo pè.
Que lo blat negre a Sant Barnabè [11/06]
Sens semenar non siá,
Mas s'atanben al camp èra tròp bèl,
Se reduiriá en bufada.
L'estiu:
Un pastre que val quicòm
Es pas a logar per Sant Joan [24/06].
Per la Magdalena [22/07],
La notz es plena.
A la Magdalena [22/07],
La notz es mièja,
L'ametla plena.
Agost agosteja.
Qui cauca sens lo mes d'agost,
Cauca sens gost.
Per Sant Bartomieu [24/08],
La conolha sortís del niu.
Quand la cigala canta en setembre,
Non crompetz pas blat per revendre.
Per Nòstra Dama de setembre [08/09]
Velhadas d'atendre.
Pluèja de Sant Ferriòl [17/09],
Volonta pas l'auriòl.
La davalada:
Per Sant Miquèl [29/09],
Lo despertin monta al cèl.
Per Sant Luc [18/10],
La nèu sul truc.
Per Totsants [01/11],
La nèu pels camps.
Per Sant Martin [11/11]
L'auca al topin,
Barra ton vin,
Convida ton vesin.
Cada paure a son Sant Martin [11/11];
Cada panaire son marrit matin.
Per Sant Martin [11/11]
Mena tas cabras aboquir.
Per Sant Catarina [25/11],
Lo pòrc coïna.
Se las tres vergas per Sant Andrieu [30/11]
Trescòlan pas davant que las polas sortiscan del niu,
Aquò anóncia pas res d'aboriu.
Per Sant Andrieu [30/11],
Arriba ton vaciu;
Se l'arribas pas,
Per Pascas l'auràs pas.
Per Sant Andrieu [30/11],
Lo pòrc al riu.
Per Sant Andrieu [30/11],
Veiretz la peissonièra al riu.
La nèu d'Avents
Met de dents.
Pel mes dels Avents,
Pluèjas e vents
E fregs cosents.
La poda d'Avent
Fa beure pus sovent.
Decembre
Vòl lo pan dur e non tendre.
Per Santa Lúcia [13/12],
Los jorns an alongat d'un saut de piuse.
L'ivèrn:
Qui comença l'ivèrn sens pastura,
De dur a la fin n'endura.
L'ivèrn es pas un bastard:
Quand ven pas lèu, arriba tard.
Per Nadal [25/12],
Lo jorn creis d'un saut de gal.
Qui per Nadal [25/12] se solelha,
Per Pascas s'estorrelha.
Quand genièr es lauraire,
Febrièr es pas son fraire.
Genièr amassa las socas,
Febrièr las brutla totas.
Genièr fa lo pecat
E març es acusat.
Totjorn per Sent Vincenç [22/01]
L'ivèrn pèrd una dent.
Per Sent Vincenç [22/01];
Los glaceirons pèrdon las dents
O las recòbran per longtemps.
Per Sent Vincenç la binada [22/01];
Per Sent Joan la granada [24/06].
Se febrièr non febreja,
Tot mes de l'an aureja.
La nèu de febrièr
Ne va coma un lebrièr.
De febrièr lo nevièr
Fa lo garbièr.
Passat lo mes de febrièr,
Lo jorn es entièr.
Pas de mes de febrièr
Sens flor d'ametlièr.
Quand febrièr rend pas sas fèbras, març las li rend.
Valriá mai veire un raubaire al granièr
Qu'un òme despolhat al camp lo mes de febrièr.
La nèu de febrièr
Val un femorièr.
Lo mes de febrièr
Es bon anhelièr.
Quand tròna dins lo mes de febrièr,
Tot l'òli claus dins un culhièr.
Per Nòstra Dama la candelièra [02/02],
Para lo prat de la ribièra.
Per Nòstra Dama de febrièr [02/02],
Mièg palhièr, mièg granièr
E bacon entièr.
Per Nòstra Dama de febrièr [02/02],
Aja ton pòrc entièr;
Mièja mota e mièg granièr
E mièg femorièr.
Per Nòstra Dama de febrièr [02/02],
Lo jornal entièr.
Quand la trida canta per Nòstra Dama de febrièr [02/02],
Tant de freg i a davant coma darrièr.
Per Sant Blase [03/02],
De nèu dusca a la coa de l'ase.
Per Sant Blase [03/02],
Los jorns alongan d'una vòlta de carri.
Per Sant Matiàs [24/02],
Lo mèrle poniá,
L'agaça bastissiá.
Ajatz pas paur de l'annada de bissèxt
Mas d'aquela d'abans e d'aquela d'après.
Març polsós,
Abril plujiós,
Mai versós,
Junh serenós,
Pagés aürós
E junh sens cessa
Rend lo pagés çò que deu èsser.
Quand març a cinc marçons,
Laissa pas ni caul ni tronc.
Per Sant Aubin [01/03],
La pluèja se cambia en vin.
Quora que siá:
Pels fenhants, tots les jorns son fèstas.
Qui juna pas a las temporas,
A l'infèrn compta las oras.
La matinada
Fa la jornada.
Lo vendres es totjorn lo pus bèl
O lo pus fèl.
Qui a un jorn de bon
Los a pas tots avols.
Bon jorn, bon an,
L'estrena vos demandan.
LA NATURA
Lo riu, la mar e la nèu:
Aiga mòrta fa maissant riu.
L'aiga sortís del sen de sa maire
Per anar pus luènh negar son paire.
Te fises pas a las aigas mòrtas:
Quand se debondan, son las pus fòrtas.
L'aiga correnta
Es pas bruta ni pudenta.
La frescura de l'estiu
Mena l'aiga al riu.
Ont l'aiga dormís, i a un gorg.
Cal pas dire jamai:
D'aquela aiga non beurai.
Per aprene a pregar,
Dessús mar cal anar.
Nòu jorns de nèu es femason,
Nòu jorns en lai es una poison.
Annada de nèu, annada de blat.
La pluèja e lo solelh:
Plòu totjorn suls pus banhats.
Lo bèl matin,
Pluèja al despartir;
Lo bèl de la serada
Met lo boièr a l'arada.
L'arquet de la serada
Met lo boièr a l'arada;
L'arquet del matin
Lo met en camin.
L'aclon del matin
Devinha de pluèja a l'espertin.
Montanha clara, Bordèu escur,
Signe de pluèja de segur.
Quand lo fum es per la comba,
Prend ta forca e vai a l'ombra;
Quand es pel puèg,
Vai al suspluèch.
Cèl pomelat, femna fardada,
Son de corta durada.
Quand plòu e fa solelh,
Lo diable bat sa femna amb un postelh.
Quand lo solelh se regarda,
A la pluèja, pren-te garda.
Rogieròla del ser,
Lendeman de solelh;
Rogieròla del matin,
De pluèja al despertin.
Lo solelh de l'espic al gran,
Quaranta jorns se colcarà.
Lo solelh que se colca rossèl,
Lo lendeman se mostrarà bèl.
Solelh que se colca amb l'autan,
Pluèja al lendeman.
Lo vent:
Vent de montanha,
Quand ritz, reganha.
Tots los vents baton pas a la meteissa pòrta.
Per las grandas pòrtas
Passan los grands vents,
E per las pichòtas,
Los pensaments.
Bisa fòla
Dins tres jorns es mòla,
O nòu jorns demòra.
Bisa reganhosa
Dins tres jorns plujosa.
Amb la bisa,
Lava ta camisa;
Amb l'autan,
Còi ton pan.
La bisa qu'estiva, l'autan qu'ivèrna
Remplisson la casèrna;
La bisa qu'ivèrna e l'autan qu'estiva
Fan l'annada caitiva.
L'autan remplís la coja
E lo vent bas la voja.
L'autan de la nuèch
Passa pas lo puèg;
L'autan del jorn
Dura nòu jorns.
Lo marin
Es coquin:
Quand ritz,
Traís.
La luna e la nuèch:
Quand la luna torna en bèl,
Dins tres jorns pòrta capèl.
Luna palla,
L'aiga davala;
Luna roja,
L'aura se voja.
Luna, quand tu veiràs
Novèla lo mars gras,
Fòrça tròns entendràs.
Luna mercruda,
Femna barbuda;
De cent en cent ans, n'i a pro amb una.
Per semenar ton blat,
Agaches pas luna ni lunat,
Mai que metes pas
Lo blat dins lo fangàs.
Bèla luna novèla
Dins tres jorns serà fèla.
La clartat de la nuèch
Seca pas lo puèg.
LAS GENTS
La femna:
Beata de glèisa, diable d'ostal.
Femna fenestrièra,
Camp sus ribièra
E vinha sus camin
An totjorn fach maissanta fin.
Jamai ostal a pas plan anat
Ont las femnas an governat.
Una femna coma un barral:
D'ont mai trabalha, d'ont mai val.
La femna coma la barca:
Es a crénher que non fauta.
Plors de femna e pluèja d'estiu
Duran pas un bèl brieu.
La femna e la tèla
Mal se causisson a la candèla.
Dolor de femna mòrta
Dura dusca a la pòrta.
Bèla femna, maissanta tèsta;
Polida muòla, falsa bèstia;
Paure sénher, maissant vesin:
En bon país maissant camin.
D'una muòla que fa i
E d'una femna que parla latin,
Garda-te!
Morga que dança,
Taula que branla,
Femna parlant latin,
Jamai foguèron bona fin.
Volètz arrestar un fòl,
Penjatz-li femna al còl.
Femna malauta e gròssa
A sos pès dins la fòssa.
Femna muda
Es pas jamai batuda.
Siá dama o domaisèla
A nièra jos l'aissèla.
Maire pietadosa
Fa la filha ruscosa.
Cèl pomelat, femna fardada,
Son de corta durada.
Qui vòl relòtge manténer,
Vièlh ostal entreténer,
Jove femna contentar,
A paures parents ajudar,
Es totjorn a recomençar.
Pas de sabte sens solelh,
Ni de vièlha sens conselh,
Ni de femna gròssa sens pensament.
Ont i a de gosses, i a de nièras;
Ont i a de pan, i a de rats;
Ont i a de femnas, i a lo diable.
La hemna qu'arritz que pòt e que plura quan vòu.
La filha:
Pren la filha de ton vesin
Que coneisseràs son sin.
Qui voldrà metre sa filha saumeta,
Qu'al vinhal la meta.
Filhas a maridar,
Maissant tropèl a gardar.
De bon plant planta ta vinha,
E de bon sang marida ta filha.
Una filha, brava filha;
Doas filhas, pro de filhas;
Tres filhas, tròp de filhas;
Quatre filhas e la maire,
Cinc diables contra lo paire.
Filha que pren
Se vend.
Filha sens crenta
Es pas una santa.
Filha trotièra
E fenestrièra,
Rarament bona mainatgièra.
A dètz-e-uèch ans las filhas prenon çò que vòlon;
A vint-e-quatre s'acomòdan,
E a trenta prenon çò que tròban.
Las bonas mainatgièras
Fan passar las filhas las primièras.
Lo coble:
Mas coma tot topin tròba sa cabucèla,
Tot òme amb d'escuts tròba sa domaisèla.
Cada olàs
Tròba son cobertoràs.
L'òme totjorn es un sòt
Quand la femna ne sap tròp.
I a pas maridatge
Sens parlatge.
L'òme plan maridat
Sap pas çò que Dieu li a donat.
Cal nàisser per èstre polit,
Se maridar per èstre ric
E morir per èstre brave.
A marit gelós, la bana al front.
La carreta gasta lo camin,
La femna l'òme
E l'aiga lo vin.
Dos bèls jorns a l'òme sus la tèrra:
Quand pren femna e quand l'entèrra.
La familha e los amics:
Amor de sòrre
Val un pòrre;
Amor de fraire
Val pas gaire.
Nebots e nebodas,
Lops e lobas.
Quand lo paire dona al filh,
Ritz lo paire, ritz lo filh;
Quand lo filh dona al paire,
Plora lo filh, plora lo paire.
Pro d'enfants e pauc de blat
Rend lo mainatge estonat.
Amor de nòra, amor de gendre,
Es una bugada sens cendres.
Bon grat de senhor,
Escalièr de veire,
Dès qu'a fach de vos
Non vos pòt veire.
Los amics coma los melons:
Fòrça falses e pauc de bons.
Amb gents de ton braç,
Fai ton percàç.
Qui pèrd un amic de ribièra,
S'es pas panat, fa bona fièra.
Qui pèrd un amic de montanha,
Al luòc de pèrdre, ganha.
Entre vesins e vesinas,
Òm se prèsta las aisinas.
Cada eiretièr
Deu plantar son pomièr.
Se jove sabiá
E se vièlh podiá,
Çò qu'i manca sobrariá.
Per un pet, per una vessina,
Refudes pas ta vesina.
De qué ritz lo fat?
De çò que nos sap!
LOS PLASERS
Lo vin:
Cal beure lo vin pur lo matin,
A miègjorn sens aiga,
E lo ser coma lo bon Dieu l'a fach.
La carreta gasta lo camin,
La femna l'òme
E l'aiga lo vin.
Lo vin dona l'esperit e mai lo dòsta.
Lo vin es lo lach dels vièlhs.
Corta lenga e longa aurelha
S'acòrdan pas amb la botelha.
Qui viu agre escupís pas doç.
Al jòc e al vin,
L'òme se fa coquin.
Lach sul vin fa morir,
Vin sul lach es plan fach.
Se l'alfabet èra de vin,
Tot lo mond saupriá legir.
Lo tabat ni l'aigardent
Fan pas curar una dent.
Ont i a de pan e de vin,
Lo rei pòt venir.
Lo manjar:
Qui es pas abil a manjar
O es pas a trabalhar.
Per se gratar e per manjar,
I a pas qu'a començar.
Qui se colca sens sopar,
Se lèva sens sonar.
Qui dona a nàisser,
Dona a pàisser.
Quand lo papach es ben en trin,
Òm sosca pas pus als chagrins.
Tròp de pebre gasta la salsa.
Se marrés non veses,
Ataca-te als peses;
Se veses quicòm mai,
Geta los peses ailai.
Qui manja lo pan sens onchura,
Ne manja sens mesura.
Qui manja regde e caga fòrt
N'a pas paur de la mòrt.
Ont i a de pan e de vin,
Lo rei pòt venir.
Alhet al pan,
Repais de païsan;
Alhet e carn,
Repais de ricàs.
Un bon dejunar lo matin,
Un bon dinnar a miègjorn,
Òm se'n ressent tot lo jorn.
Blat de labor,
Pan de sabor.
Ont i a de gosses, i a de nièras;
Ont i a de pan, i a de rats;
Ont i a de femnas, i a lo diable.
Qui a ben dinnat,
Crei tot arribat.
Pichon dinnar plan atendut
Es pas donat, mas plan vendut.
Es ben amic de l'ostal
Qui s'i freta al faudal.
Per dormir segur,
I a pas res de tal qu'un ventre dur.
Lo pan dur
Ten l'ostal segur.
Cada castanheta
Sa begudeta.
La vertut es coma l'òli: ven totjorn dessús.
Boès verd e pan caud
Destruson l'ostal.
Entre una filha e un capelan,
Sap pas ont anarà manjar son pan.
Al ventre, cal far la rason
E puèi li dire: aquí n'as pro.
Lo còs:
Ten tos pès cauds e ta cervèla,
Pissa sovent per la gravilha
E de ton còrs caça los vents
Se tu vòls viure longament.
Qui s'aisa pas quand pòt,
Passa per un sòt.
Ostal d'adultèri
Jamai non prospèra.
AL FIL DE L'AIGA
L'argent e los procèsses:
Lo molinièr fariá pas fortuna
S'òm li pagava pas una gruna.
Lo bon Dieu a la prèsta,
Lo diable a la torna.
De marrit pagador,
Cal prene la palha e la flor.
Qui plaideja amalauteja,
E tot çò que manja amareja.
Per dos cents ni per mila francs,
Jamai de plaidar vos avenga
Car que ganhetz o que perdetz,
Mai de mila li'n daissaretz.
Siás vengut a la fièra sens argent,
Bada la gòrja, torna-te'n!
Qui a d'argent estifla,
Qui n'a pas lèva la nifla.
Pèira mudada acampa pas mossa.
Prat mossut
Pòrta pas grand revengut.
La polida remplís pas lo granièr.
Aquò's un bon crestian:
Fa de la malha lo denièr
E de l'emina lo sestièr.
Levar matin non vielhís pas,
Donar als paures apaurís pas,
Pregar Dieu destorna pas.
Lo papièr marcat
Pòrta pas amistat.
A la borsa d'un jogador,
Quora i a d'argent, quora non.
Davant la pòrta d'un jogador,
Quora jòia, quora dolor.
Qui despensa e compta pas
Manja son ben e lo tasta pas.
Jamai deman nos rendèt rics.
Qui pèrd son ben
Pèrd son sen.
Qui creis en bens,
Creis en pensaments.
Besonha facha,
Argent agacha.
Qui a de biais, se'n servís;
Qui n'a pas ne patís.
Vas a la fièra sens argent,
Bada la gòrja, torna-te'n.
Bona bòria, maissant fermièr,
Apaurís l'eiretièr;
Maissanta bòria, bon fermièr,
Enriquís l'eiretièr.
L'argent de campana,
Se florís, jamai non grana.
Que manja son capital
Pren lo camin de l'espital.
Caritat e amor son parents.
Qui demòra jos son cobèrt,
Se res non ganha, res non pèrd.
A borsa de jogadors,
Cal pas de correjons.
Aquò que còsta
Me degosta.
Un trocaire e un cambiaire:
Tu ganhas pas, ni mai ieu gaire.
La tolerància e l'umilitat:
Laissem los autres coma son:
Amb aquò nòstre n'avèm pro.
Qui se grata lai ont se prus,
Fa pas tòrt a digús.
En tèrra de prince,
Fai-te bas e mince
De paur que te pince.
Qui perdona,
Dieu li dona.
Tal se ritz de la pèrda de son vesin
Qu'a la seuna pel camin.
Orgulh e graissa,
Dieu l'abaissa.
L'ola escarnís lo cremalh.
La plus bèla mòstra
Es pas nòstra.
Lo trabalh:
Al forn, al molin, a la font,
Òm apren totjorn quicòm.
Trabalh a prètzfach
Es totjorn mal fach.
Se coneis lo mèstre a l'obratge
E sovent lo còr al visatge.
De tota sòrta de mestièrs,
I a de bons e de marrits obrièrs.
Asenada de medecins,
La tèrra la cobrís.
Bon avocat, marrit vesin;
Bona tèrra, marrit camin.
Dotze mestièrs, tretze misèrias.
Cada mestièr
Demanda son obrièr.
Los avocats, s'èran pas de sòts,
Al luòc de bòtas portarián d'esclòps.
Qui cor leca,
Qui jai seca.
Cal venir quand tondon per aver la lana.
Pescaire, caçaire, jogaire,
Escorjaire, plaijaire,
E tots los mestièrs en -aire
Non balhan gaire.
Qui fiala gròs e escauta mal
A lèu fach son trabalh.
Qui trabalha
Manja la palha;
Qui fa pas res
Manja lo fen.
Matin en fièra,
Tard en guèrra.
Un fais plan ligat
Es mièg portat.
La bòria e lo campèstre:
Planta ta vinha de tot plant
E vendemiaràas cada an.
Lo garric fa pas un pibol.
Òrdi ivernenc
Daissa son mèstre repentent.
Jamai l'aboriu
Non demanda l'almoina al tardiu.
Qui va al molin,
Ganha l'espertin.
Al molin de la pietat,
Quand i a l'aiga, i a pas lo blat.
Rasim de morastèl,
Pichòta vinha, grand vaissèl.
Marrida èrba creis totjorn.
De la flor al gran,
Quaranta jorns i a.
Que bastís sus la gravena,
Pèrd son temps emai sa pena.
Quod a natura est,
Se desraba pas coma un genèst.
La branca de fraisse
Brutla sens graissa.
Qui semena tròp espés,
Voida son granièr doas fes.
Annada de caulièra,
Annada de paurièra.
Lo boès de castanhièr
Es pas un bon carbonièr.
Al seu ostal,
Òm met un pè sus cada caminal;
A l'ostal d'un autre,
Un genolh tòca l'autre.
Quand la pera es carpa, cal que tombe.
Annada de fen,
Annada de res.
Quand lo blat s'engruna al camp,
Es pas temps d'aver sòm.
Qui obliga comuna
Obliga pas deguna.
Lo froment dins lo bolhàs
E lo segal dins lo cendràs.
L'edat, l'expériencia e la mòrt:
Mesfisa-te dels novèls patrons e de las vièlhas barcas.
Força ans e barbas grisas
Son pauras merças.
Tal dona los conselhs que dona pas las ajudas.
Qui prèsa lo present
Lo met jos la dent.
Qui la mòrt d'autrú desira,
Longa còrda tira.
Aquò's pas la mòrt de Turèna.
Lo jove pòt morir, lo vièlh pòt pas viure.
De joves avocats, procèsses perduts;
De joves medecins, cementèris boçuts.
Jovent joventeja,
Raça raceja.
Sul vielhum,
Lo fadum.
Bèl jorn d'ivèrn, santat de vièlh;
Pichòta tos, malautiá d'uèlh;
E sustot promessa de grand,
Qui tròp s'i fisa es un enfant.
Cal nàisser per èstre polit,
Se maridar per èstre ric
E morir per èstre brave.
Ven pas vièlh qui vòl.
L'experiéncia rend mèstre
Mas ne còsta per o èstre.
Lo parlar e la bestiesa:
Cada fat tròba son parelh.
Qui obliga comuna,
Obliga la luna.
A paraulas lordas,
Aurelhas sordas.
Qui lenga a
A Roma va.
Lenga umida e pès cauds
Presèrva de fòrça mals.
I a pas fadesa
Qu'un fat non la crega.
Es fat qui dona de fèstas
E fat après rèsta.
Cada fat a son sens
E segon que n'a ne despend.
Es pas fat qui totjorn ròda.
La colèra e la glòria:
Qui res non azarda
A ni sèla ni barda.
Qui tot azarda tot o pèrd.
Qui ben ni mal pòt pas sofrir,
Als grands onors pòt pas venir.
I a pas res de mai valent qu'un fenhant que se met en colèra.
S'òm voliá broncar a totas las pèiras qu'òm tròba,
Òm laissariá pas cap de clavèl als esclòps.
Lo just retorn de las causas:
Retorn valdrà matinas.
Coma lo lièch faratz, lo trobaratz.
Palha de legum
Aluca pas lo lum.
Non juretz pas de res,
Car sabètz pas çò que faretz.
Qui del diable ven al diable torna.
Del diable ven l'anhèl,
Al diable torna la pèl.
Qui compta sens l'òste compta dos còps.
Aprèp la fèsta,
Lo fais rèsta.
Qui marcha d'escotons
Escota sas dolors.
Qui per Dieu dona son ben,
L'amendrís pas de res.
Çò qu'òm dona florís,
Çò qu'òm manja poirís.
**********
Cal batre lo fèrre quand es caud.
Digatz-me de qual vos fasètz
E vos dirai qual sètz.
Quand lo mèstre es defòra,
Lo diable es a l'escòla.
Lo mal d'un det
Al còrs se met.
Es un grand mal de grands servir,
Un pus grand de los desservir;
Lo bonaür es de lo conéisser.
Persona descridada
Es mièja penjada.
Segon la demanda, la responsa.
Lo mal de dents
Anóncia gents.
Que vira l'ast
Res non taste;
Que lo mena
L'entemena.
Val mai un que sap que cent que cèrcan.
Quand papièrs parlan,
Barbas tason.
La beutat d'una filha
Aquò la marida pas;
Aquò li nòi pas,
Çò dison las polidas.
Se vòls mal a ton vesin,
Conselha-li de plaidejar e de bastir.
Que còpa lo veire lo paga.
Aur, vin, amic e servidor,
Lo pus vièlh es lo melhor.
Un bon mèstre
Val benèstre.
Cada vilatge
A son parlatge.
La vianda plan partida fa pas mal a degun.
Lo badar vòl pas mentir:
Vòl manjar o vòl dormir.
Abilhatz un boisson,
Semblarà un baron.
Un barral,
D'ont mai trabalha, d'ont mai val.
L'aiga bolida
Salva la vida,
Gasta lo cantèl,
Lava lo budèl,
Trempa lo pan,
Res pus non fa.
Qui del brave monde se fa
Se'n tròba plan.
Bona tufa,
Bona bufa.
Femna que còi e fa bugada
Es mièja fada o enrabiada.
Çò qu'a al cap, o a pas als pès.
A mala arpa
Cal pas carpa.
Las cambrièras an pas qu'un mal:
Dison lo secrèt de l'ostal.
Tres clòchas dins un ostal, granda fèsta;
Tres femnas, granda tempèsta.
Al cloquièr de Rodés quand veiràs un capèl,
Oblides pas de prene lo mantèl.
Quand Cantal pòrta capèl,
Pastres, prenètz vòstre mantèl.
Que mòca pas lo calelh,
Lo calelh se moca d'el.
Qual ausís pas qu'una campana,
Ausís pas qu'un son.
Cada capèl traucat troba sa còfa traucada.
Dins lo carnaval,
Se marida lo rafatalh.
Pecat confessat
Es mièg perdonat.
Quand òm dintra al confessional,
Se cal confessar coma cal.
Lo pan estrangièr val companatge.
Vinha plantada, ostal fach,
Degun sap pas çò qu'an costat.
Qui crompa sens argent,
Al luòc de crompar vend.
Quand plòu sul curat, degota sul vicari.
Qui quita pas lo pecat qu'a la mòrt
Expausa plan son sòrt.
Qui es fat quand nais,
Tota sa vida n'a de rais.
Se i aviá pas de recaptador,
I auriá pas de lairon.
Qui es refusaire,
Es pas trompaire.
Qui se vanta,
O reganta.
Bona renomenada
Val mai que centura daurada.
Se lo pecador vòl èsser sauvat,
Cal que renóncie al pecat.
Qui se trompa e se repren
Pèrd pas jamai son temps.
Rodatz que rodaretz,
A Rodés tornaretz.
Al fons del sac, se tròban los brisons.
Qui escupís al cèl,
Solha son musèl.
A canalha
Cal pas toalha.
Pèira tracha,
Diable agacha.
Qui se trompa e se recòrda,
Merita pas la còrda.
Qui bona trufa planta,
Bona trufa arranca.
Bona tufa,
Bona bufa.
Mal usar
Pòt pas durar.
I a un temps que trempa
E un autre que destrempa.
Val mai petar en companhiá que crevar solet.
= Val mai petar en companha que morir sol.
Qui lai va, o fa.
Lèva-te d'ora, colca-te tard,
Seràs pas jamai en retard.
Cal pas voler petar mai naut que son cuol.