Lo genre dels noms
Lo nombre dels noms
Los adjectius
Los articles definits
Los articles indefinits
Los demonstratius
Los possessius
Los pronoms personals

LO GENRE DELS NOMS

I a pas jamai de règla infalhibla per endevinar lo genre d'un nom en occitan mas cal remarcar que la màger part dels femenins an lor terminason en -a. Demest las excepcions notablas, òm pòt senhalar los substantius en -ion e los en -or, qu'èran de masculins en latin e o son gaireben totes encara en catalan, en italian, en castelhan e en portugués.

Latin	Occitan	Francés	Castelhan	Portugués	Italian	Catalan
color dolor rancor calor amor flos	la color la dolor la rancor la calor l'amor la flor	la couleur la douleur la rancœur la chaleur l'amour la fleur	el color el dolor el rencor el calor el amor la flor	a cor a dor o rancor o calor o amor a flor	il colore il dolore il rancore il calore l'amore il fiore	el color el dolor el rancor la calor l'amor la flor

Coma en francimand, la paraula amor muda de genre e ven femenina al plural. Arriba aquò tanben amb los mots art e onor:
    — un art plastic mas las bèlas arts;
    — un amor bèl mas d'amors bèlas;
    — un grand onor mas las onors.

D'autres mots que s'acaban pas per una a son pasmens femenins. Es per exemple lo cas de:
    — la dent, la fin, la font, la genèsi, la lèbre, la mar, la penche, la piuse, la paret, la sal, la sèrp o la set.

Ça que la, s'encontra tanben lo contrari, especialament amb lo vocabulari d'origina grèga e estrangièra tal coma:
    — lo comà, lo (o la) fantauma, lo lama, lo lema, lo problèma, lo sauna, l'eskà, lo tèma, lo tíbia o lo traumà.

Coma fantauma, d'unas paraulas admeton ambedoas formas, masculina e mai femenina:
    — lo sang e la sang;
    — lo planeta e la planeta;
    — lo feuse e la feuse;
    — lo ment e la ment.
D'autras tenon un genre distint per chasca accepcion:
    — lo talent (l'engenh) e la talent (la fam).

Los noms de persona en -ista son invariables:
    — un artista e una artista;
    — un comunista e una comunista.

Las abreviacions sèrvan lo genre de la forma non abreujada:
    — la television e la telé;
    — lo cinematograf e lo cinema, lo ciné, e
    — la radiodifusion e la ràdio.

Quant als animals, quand i a pas de radical especial per cada genre o qu'òm pòt pas feminizar lo masculin, lor cal apondre los qualificatius mascle o feme:
    — lo leon e la leona;
    — lo cat e la cata;
    — lo can [ka] e la canha ['kaɲo];
    — lo gos [gus] e la gossa ['guso], e
    — lo lop e la loba mas
    — lo boc e la cabra;
    — l'òme e la femna;
    — lo pòrc e la truèja;
    — lo rossinhòl mascle e lo rossinhòl feme, e
    — la sèrp mascle e la sèrp feme.

Encara que baste de metre una a a la fin d'un substantiu per ne far un femenin, i a de còps que l'ultima consonanta del radical se sonoriza. Los masculins acabats per una diftonga en -u la pòdon cambiar en una v. Quant a l'e finala, ven una a. E mai los noms de familha an una forma especiala per las femnas e las filhas. Aital avèm:
    — lo musulman e la musulmana mas
    — lo pagés [pa'dʒes] e la pagesa [pa'dʒezo];
    — lo sèrf e la sèrva;
    — l'amic e l'amiga;
    — lo josieu e la josieva;
    — l'Andrieu e l'Andrieva (mas madama Andrieu), e
    — lo vendeire e la vendeira.

Enfin, cèrts noms an un sufix distint per cada genre:
    — lo plantador e la plantadoira (objèctes);
    — lo trobador e la trobairitz (personas);
    — l'actor e l'actritz, e
    — lo prince e la princessa.

LO NOMBRE DELS NOMS

En general, lo plural d'un substantiu s'obten en ajustant simplament una s a sa finala:
    — l'òme e los òmes;
    — la femna e las femnas.

Als noms acabats per un son semblant a [s], es a dire ç, ch, is, s e x; o per una s impura (sc, st, xt), cal apondre -es, tot en servant aquel meteis son final dins l'ortografia:
    — lo braç [bras] e los braces ['brases];
    — lo lach [latʃ] e los laches ['latʃes];
    — lo peis [pejs] e los peisses ['pejses];
    — lo gos [gus] e los gosses ['guses];
    — lo sufix [sy'fits] e los sufixes [sy'fitses];
    — lo masc [mask] e los masques ['maskes];
    — lo fust [fyst] e los fustes ['fystes];
    — lo tèxt [tƐst] e los tèxtes ['tƐstes], e
    — lo temps [tens] e los tempses ['tenses].

Dins cèrts cases, la consonanta sorda finala se sonoriza:
    — lo puèg [pɥƐtʃ] e los puèges ['pɥƐdʒes];
    — lo mes [mes] e los meses ['mezes], e
    — la crotz [kruts] e las croses ['kruzes].

I a tanben de noms collectius que s'emplegan pas qu'al singular:
    — lo femnum = las femnas.

Los noms de familha fan lor plural en apondent una s al masculin e sègon estrechament las meteissas règlas que los substantius normals:
    — lo Mesnièr e los Mesnièrs;
    — lo Blanc e los Blancs;
    — lo Bòsc e los Bòsques, e
    — lo Delmas e los Delmases.

LOS ADJECTIUS

A la manièra dels noms, los adjectius fan lor femenin en ajustant una a al masculin e lor plural en i apondre una s:
    — un òme petit e una femna petita;
    — d'òmes petits e de femnas petitas.

S'aplican tanben las meteissas règlas que pels noms:
    — baug (bauges) e bauja (baujas);
    — possible (possibles) e possibla (possiblas);
    — brèu (brèus), brèva (brèvas);
    — nòu (nòus), nòva (nòvas);
    — gras (grasses), grassa (grassas);
    — caluc (calucs), caluga (calugas) mas coleric, colerica;
    — passat (passats), passada (passadas);
    — aürós (aüroses), aürosa (aürosas).

Los adjectius en -dor e -tor an un sufix per cada genre:
    — migrador e migradoira;
    — seductor e seductritz.

I a d'excepcions que cal se'n remembrar:
    — cru e crusa;
    — tranquil e tranquilla.

D'autres adjectius son invariables en genre. Es lo cas de:
    — jove, màger, mendre, qualque o pièger.

Lo comparatiu d'egalitat se forma amb tan (tant davant una vocala)... coma. De còps que i a s'emplega lo francisme tan... que:
    — Joana es tan polida coma sa sòrre mas es pas tant intelligenta coma son fraire.

Lo comparatiu de superioritat se compausa de mai e que, alara que lo d'inferioritat utiliza mens e que:
    — Jacme es mai grand que Jòrdi mas Jòrdi es mens fòrt que ieu.

I a d'adjectius qu'an un comparatiu especial eiretat del latin:
    — bon e melhor;
    — mal e pièger;
    — grand e màger (mai grand), e
    — petit e mendre (mai petit).

Lo superlatiu relatiu se rend amb l'article e lo comparatiu:
    — lo mai fòrt;
    — la pus jove;
    — los mens utils;
    — lo jorn mai long, e
    — l'ipotèsi mens plausibla.

LOS ARTICLES DEFINITS

N'i a quatre dins la lenga nòstra: lo e los al masculin, e la e las al femenin (l' al singular davant una vocala).

	MASCULIN		FEMENIN
	SINGULAR	PLURAL	SINGULAR	PLURAL
	lo	los	la	las
a	al [al]	als [as]	a la ['ala]	a las ['alas]
de	del [del]	dels [des]	de la ['dela]	de las ['delas]
jos	jol [dʒul]	jols [dʒus]	jos la ['dʒulla]	jos las ['dʒullas]
per	pel [pel]	pels [pes]	per la ['perla]	per las ['perlas]
sus	sul [syl]	suls [sys]	sus la ['sylla]	sus las ['syllas]
vèrs	vèl [bƐl]	vèls [bƐls]	vèrs la ['bƐrla]	vèrs las ['bƐrlas]

Cal remarcar qu'amb l', i pòt pas aver de contraccion:
    — Vau a l'ostal.
    — La cançon de l'aucèl.

Los noms de païses, de corses d'aiga, de vents e de fèstas prenon pas l'article:
    — Portugal (mas lo Portugal del nòrd);
    — Garona;
    — Mistral (mas l'Autan), e
    — Pascas.

En revenge, los prenoms e los noms de personas son determinats, quitament s'aquò tend a desaparéisser:
    — lo Pèire e la Maria;
    — lo Granièr.

Çò es utilizat tanben coma article neutre dins cèrtas expressions:
    — Vòli sempre çò melhor per mos dròlles.
    — Çò nòstre es mai grand que çò de lor.
    — «Çò primièr, çò bèl e çò bon son pas çò meteis,» çò diguèt.

LOS ARTICLES INDEFINITS

MASCULIN		FEMENIN
SINGULAR	PLURAL	SINGULAR	PLURAL
un	unes	una	unas
de, d'	de, d'	de, d'	de, d'

    — Un caval e de cavals;
    — Una maire e de maires.

Unes cavals significa cèrts cavals; unas maires vòl dire cèrtas maires.

Lo partitiu es de. S'emplega tan plan al singular coma al plural:
    — Dona-me d'aiga e de pan, se te plai.
    — I a pas mai de patanas ni d'olivas.

De e unes se pòdon trobar amassa dins lo cas seguent:
    — D'unes (= Unes) partiguèron abans la fin.

LOS DEMONTRATIUS

N'i a tres tipes que correspondon a d'objèctes de mai en mai alunhats del locutor: çò meu es aiceste; çò teu es aqueste, e çò seu es aquel. Los primièrs dos an una forma neutra: aiçò e aquò. Òm pòt tanben lor ajustar un advèrbi de luòc, per los renforçar:
    — Aquò d'aquí;
    — Aquel d'alai;
    — Aquels d'amont;
    — Aquelas d'aval.

NEUTRE	MASCULIN		FEMENIN
	SINGULAR	PLURAL	SINGULAR	PLURAL
aiçò	aiceste	aicestes	aicesta	aicestas
aquò (çò)	aqueste	aquestes	aquesta	aquestas
	aquel	aquels	aquela	aquelas

Çò servís d'antecedent als relatius quand s'agís pas d'un èstre animat:
    — Çò que pareis vertadièr es pas totjorn vertat mas
    — La qu'aimi ieu es la Margarida.

LOS POSSESSIUS

Los possessius occitans s'acòrdan totjorn en genre e en nombre amb l'objècte possedit, coma dins totas las autras lengas latinas:

	OBJÈCTE
	lllllllllMASCULIN		lllllllllllFEMENIN
	SINGULAR	PLURAL	SINGULAR	PLURAL
De ieu	mon	mos	ma	mas
De tu	ton	tos	ta	tas
D'el, d'ela	son	sos	sa	sas
De nosautres, de nosautras, de nos	nòstre	nòstres	nòstra	nòstras
De vosautres, de vosautras, de vos	vòstre	vòstres	vòstra	vòstras
D'eles, d'elas	lor (son)	lors (sos)	lor (sa)	lors (sas)

Per de rasons d'eufonia, s'emplega sempre la forma masculina (mon/ton/son) davant un objècte femenin singular que comença per una vocala:
    — Mon argent;
    — Ton ombra, e
    — Son interès.

Cada adjectiu possessiu a una forma dicha tonica qu'es mai que mai precedida de l'article. S'utilizan aquestes torns per renforçar l'idèa d'apertenéncia, per insistir:

	OBJÈCTE
	lllllllllMASCULIN		lllllllllllFEMENIN
	SINGULAR	PLURAL	SINGULAR	PLURAL
De ieu	lo meu	los meus	la meuna	las meunas
De tu	lo teu	los teus	la teuna	las teunas
D'el, d'ela	lo seu	los seus	la seuna	las seunas
De nosautres, de nosautras, de nos	lo nòstre	los nòstres	la nòstra	las nòstras
De vosautres, de vosautras, de vos	lo vòstre	los vòstres	la vòstra	las vòstras
D'eles, d'elas	lo lor	los lors	la lor	las lors

    — Es plan polit son ostal mas lo nòstre es mai grand.
    — Es vòstra maire, la fornièra? — Òc ben, es la meuna mamà...

LOS PRONOMS PERSONALS

I a tretze pronoms personals subjèctes en occitan: fòra de las primièras doas, òm tròba doas formas per cada persona, un nos dich reial, una persona de cortesiá e mai un neutre.

	SUBJÈCTE	OBJÈCTE DIRÈCTE	OBJÈCTE INDIRÈCTE	REFLEXIU
1a pers. sing.	ieu	me, m'	me, m'	me, m'
2a pers. sing.	tu	te, t'	te, t'	te, t'
3a pers. sing. masculin 3a pers. sing. femenin 3a pers. sing. neutre	el     ela     òm	lo, l'     la, l'     o	li     li	se, s'     se, s'     se, s'
1a pers. plur. masculin 1a pers. plur. femenin 1a pers. plur. reial	nosautres     nosautras     nos	nos     nos     nos	nos     nos     nos	nos     nos     nos
2a pers. plur. masculin 2a pers. plur. femenin 2a pers. plur. cortesiá	vosautres     vosautras     vos	vos     vos     vos	vos     vos     vos	vos     vos     vos
3a pers. plur. masculin 3a pers. plur. femenin	eles     elas	los     las	lor     lor	se, s'     se, s'

Aquestes pronoms personals se pòdon acompanhar dels advèrbis pronominals ne (en) e i:
    — Me'n foti, del fotbòl!
        me + en = me + 'n = me'n
    — L'en tirèt sens faiçon.
        lo + en = l' + en = l'en
    — Getatz-l'i, se vos plai.
    — Met-lor-en un pauc mai.

Combinacion dels pronoms a l'indicatiu:

	lo	los	la	las	li	lor	o	ne	i
me	me lo	me los	me la	me las	me li	me lor	me o	me'n	i me
te	te lo	te los	te la	te las	te li	te lor	te o	te'n	i te
se	se lo	se los	se la	se las	se li	se lor	se o	se'n	i se
nos	nos lo	nos los	nos la	nos las	nos li	nos lor	nos o	nos en	i nos
vos	vos lo	vos los	vos la	vos las	vos li	vos lor	vos o	vos en	i vos
li	li lo	li los	li la	li las			li o	li'n
ne	l'en	los en	l'en	las en	li'n	lor en
i	l'i	los i	la i	las i		lor i		n'i

    — Doni la flor a la Magdalena = Li la doni.
    — Se maina de sa filha = Se'n maina.
    — Nos retròban a Marselha = I nos retròban.

Combinacion dels pronoms a l'imperatiu:

	lo	los	la	las	li	lor	o	ne	i
me	-me-lo	-me-los	-me-la	-me-las	-me-li	-me-lor	-o-me	-me'n	-m'i
te	-te-lo	-te-los	-te-la	-te-las	-te-li	-te-lor	-o-te	-te'n	-t'i
nos	-nos-lo	-nos-los	-nos-la	-nos-las	-nos-li	-nos-lor	-o-nos	-nos-en	-nos-i
vos	-vos-lo	-vos-los	-vos-la	-vos-las	-vos-li	-vos-lor	-o-vos	-vos-en	-vos-i
li	-lo-li	-los-li	-la-li	-las-li			-o-li	-li'n
ne	-l'en	-los-en	-l'en	-las-en	-li'n	-lor-en
i	-l'i	-los-i	-la-i	-las-i		-lor-i		-n'i

    — Dona la flor a la Magdalena = Dona-la-li.
    — Mainatz-vos de sa filha = Mainatz-vos-en.
    — Retrobem-nos a Marselha = Retrobem-nos-i.