Blòg

Ja qu'ensenhavi l'anglés a la companhiá de basa e d'instruccion, mon ròtle èra tanben d'aculhir las recrutas novèlas. Li me faliá explicar los principis elementaris de la vida militara coma l'obligacion de saludar los superiors ierarquics e far de mens que de rebecar mai òm aja completament rason. Li apreniái los grades, los cants de la Marselhesa al del regiment. Li parlavi de mon experiéncia pròpria. Li disiái qu'a l'armada i a pas que doas opcions: la primièra es de se'n fotre e de passar los dètz meses mai penoses de son existéncia; la segonda, d'acceptar de sègre las règlas d'aquel jòc que ça que la se pòt pas daissar. Una part de mon trabalh consistissiá en li far far lo lièch coma cal, recaptar l'armari al carrat, totes del meteis biais, encerar los godilhòts, cargar l'unifòrme sens semblar d'espaurugals... en soma li balhavi las claus del mond que los tres quarts d'eles i èran tombats dedins sens o voler. Pr'aquò, la tasca èra luènh d'èsser aisida que fòrça jovents avián pas l'abitud de s'ocupar d'adobar la cambra e de plegar los vestits. N'i aviá quitament que se lavavan pas jamai las dents e d'autres que s'esposcavan pas cada jorn. Aquí perqué los deviái alinhar lo matin e lo ser per verificar qu'avián la boca neta e fresca. Tanplan m'asseguravi que se dochavan e qu'utilizavan de sabon. Sabi que pareis estranh mas es vertat. Un d'eles se mudava pas de calçon e se caguèt dessús. Temptèt de se talhar las venas amb un culhièr. Lo mandèron lèu a l'ostal.

M'a pas jamai agradat de córrer. Mon còs es pas fach per aquel tipe d'esfòrces. Ai de cuèissas de ciclista e ni per èsser lo primièr sus un velò, susavi mai que los autres quand s'agissiá de far lo foting matinièr. Susavi, òc, mas pensavi ça que la. I aviá una sergenta — mas pas la del Sylvain,— qu'èra franc simpatica e ja qu'èra un pauc pus popuda e lenta que los collègas, fasiá los dètz quilomètres a despart, a son ritme. Li demandèri la permission de l'acompanhar e faguèri ben qu'a la plaça de s'escanar per pas res amb la rèsta del regiment, totes dos trotàvem rasonablament, es a dire a pro pena per s'endintrar fumadisses dins la frescor de l'alba. Mas un dia mon pè drech aguèt un problèma e me mandèron a l'espital militar de Tolosa per lo sanar: doas setmanas de repaus plan meritat als fraisses de l'Estat francés. Partejavi la cambra amb un legionari polonés qu'aviá trapada una mena de malautiá tropicala al cors d'una mission per la selva amazoniana de Güaiana. Aviá una bolassa de carn al còl, just al dejós de l'aurelha, que los mètges sabián pas de qu'èra. Aviá l'accent espés mas estropiava pas la lenga. Aital coma sos companhs, se fasiá fòrt de o pagar tot, del cafè al sodà. D'èsser paracasudistas nos sarrava, sens cap de dobte. Un berret verd se compòrta pas parièr amb un roge qu'amb un blau. Las alas fan la diferéncia. Mon amic d'infortuna me contava lo cadajorn de la flor de l'armada gallesa mentre ieu temptavi de l'empachar de soscar dels seus.

Ma primièra marcha se debanèt plan. Vòli dire que capitèri. Partiguèrem de la casèrna a la fin de la vesprada per una caminada de quaranta quilomètres cap a un bòsc que me'n soveni pas del nom. La nuèch se faguèt lèu enlai e cargats qu'èrem d'un sac de trenta liuras amb bassaca, vaissèla e manjar mai tot un fum d'accessòris divèrses e variats, sofrissiam las pèiras. Anar per camins petits e sendas en godilhòts es pas facil. O far en portar un fais sus l'esquina o es encara mens. Mas quand avètz tanben lo fusilh d'assaut que vos pesa sul còl e los braces, l'afar ven pro complicat. Ajustatz-i la manca d'entraïnament e la fatiga dels esfòrces ja concedits, e vos tarda d'arribar a bon pòrt. A doas legadas del campament, lo sergent Dutilleul, qu'èra un mestís calvet plan brave e vesiat, me sonèt al davant de la fila e me demandèt: "Prof, tu sais lire une carte?" Òc, çò respondèri. "Regarde: on est ici et on va là. Oriente-nous." Èra una mapa militara amb la topografia del país montalbanés. Èrem a la serena mas semblava de bon far. Pr'aquò m'enganèri! Perdèri la tropa e entre tot, trepèrem mai doas oradas a causa de ieu. Grand gaug que lo sosòf quinquèt pas! Al solide los autres m'aurián tuat. Quand toquèrem al bivac, nos calguèt montar las tendas entre d'arbres al clar de las estelas. Sens lum. De tant que fasiá freg, dormiguèrem sens se lavar ni se despolhar. Al matin, la tela nos çupava lo nas: èra tombada de nèu. Mon binòmi quitava pas de badalhar...

N'i a que creson qu'ai pagat qualqu'un mai per far MonOccitània. È ben non! Soi pas pus con qu'un autre. Aprofechèri las vacanças nadalencas de 2005 per aprene lo lengatge HTML, qu'es a la basa de quin que siá site de l'internet. Me remembri del temps del rei Ceset quand m'inventavi de jòcs sus mon vièlh Amstrad. Fasiái de grafics, pixel per pixel, e çò que caliá per divertir mon fraire e ma maire, mas practicas favoritas d'aquela epòca. Se fargar son pròpri Tetrís, far al ping-pòng amb la sanflorada dels clubs europèus de fotbòl, tornar dessenhar l'hawaiiana Kascha — l'actritz de porno qu'ocupava mon èime d'adolescent piusèl,— tot aquò desvolopèt ma logica matematica, ma creativitat artistica emai mon anglés. Un ordinador es un esplech sensacional. Dins l'afar de doas setmanas, ja sabiái cossí montar ma pagina personala amb los efièches que m'agradan. Me bastava pas que de me pescar un albergaire gratuit sus l'oèb e lo trobèri: cap de publicitat forçada, cap d'obligacions, cap de limits... Aquò m'estava plan. Quand me mancava quicòm, m'inspiravi de la concurréncia. La font de cada adreça electronica es disponibla d'un sol clic de mirga. Probable qu'aprèp, fa mestièr d'encapar las donadas de programacion per las poder adaptar a sos besonhs particulars. Mas la resulta ne val la pena. Es pas aisit mas tanpauc es la mar de beure. E quand la satisfaccion personala se jonh a l'expression franca e liura, quò va crane!

Vesi Liam Neeson — amb Edward Norton,— coma lo melhor actor que i a. Te ten çò qu'òm apèla una gola. Li fa pas mestièr d'obrir la boca per far parlar l'escript. Aquò me plai. Aital coma l'engenhós normand Bourvil que te fasiá rire amb una sola gràcia, l'irlandés a d'uèlhs que te sanglaçan, lo nas drech e fièr que trantalha pas, las espatlas gròssas sens èsser violentament muscladas, lo front naut e l'agach que te palfica quand t'agafa. Soi pas a pel e a pluma mas m'impressiona aquel òme que tornèt prene amb fòrça e dignitat lo ròtle que lo quite Gabin aviá tan plan jogat. Victor Hugo poiriá pas soscar d'un Jean Valjean pus vertadièr. L'umilitat e la noblesa, l'espèr e la determinacion, l'escota e la franquetat, en soma tot çò que nais de l'amor dins çò qu'a de mai blos e fons, a l'ulsterenc li cal pas qu'una parpelada, qu'una capejada, qu'un sospir per o exprimir mièlhs qu'un capítol. Puèi quand desclava las dents, la sia sorna de votz, opaca gaireben, te trauca lo còr e te ressondís dins lo pitre. Motís pas jamai per res dire que la paraula es una arma que fond l'armadura. El emplega l'argument de las brutas sonque per ponctuar l'arenga. Pr'aquò cada tust que balha revèrta de mòrse en braille: es l'alfabet dels avugles per procura. E n'i a un fais. Mas encara un còp, dins la pèl d'un paire separat de l'esposa e de la filha e que quita pas d'aver ambedoas dins lo sang coma se la vida n'aviá pas decidit autrament, es perfiècha l'interpretacion.

Èri a la companhiá de basa e d'instruccion en qualitat de professor d'anglés e aquesta èra la mia primièra experiéncia coma tal. Mon ròtle èra d'aprene los soldats del regiment qu'anavan far los cascos blaus dins l'anciana Iogoslavia. En mai d'aquò, donavi de corses particulars a d'oficièrs e quitament a sas esposas. M'a totjorn agradat d'ensenhar, d'explicar çò que sabi, d'ensajar de rendre aisit çò de mal encapar. Cresi qu'es perque soi plan curiós de m'informar e m'educar. Quand èri petiòt, legissiái lo diccionari dels meus e l'enciclopèdia de mos grands. M'es avís que qualqu'un que cessa de pensar, d'assadolar sa set de coneissença e de remetre en question çò que ten per segur, acaba de pèrdre son arma, aquel buf de vida que càmbia l'aur en plomb dins l'alquimia de l'espècia umana. Cossí que siá, temptar d'inculcar la lenga internacionala a de cretins qu'an mai d'amor per son fusilh d'assaut que per son amigueta, a quicòm de subrerealista. Son pas totes aital. Mas los tres quarts si. Quand se vei un galhard de trenta ans se sèire sus la taula sens papièr ni gredon e d'autres jogar a las cartas alara que l'examèn final es crucial per sa carrièra, las minutas semblan d'oras. Aürosament qu'un capitani dels bons me contèt un secret preciós: a l'armada, la foncion preval sul grade. Soscatz del gaug meu quand comandèri als sosoficièrs rebèls d'èsser ponctuals, d'escriure e de participar e qu'escotèron: foguèt mièg mens intens que d'en sacar un defòra!

A, l'NSPPL... Vos ai pas encara parlat d'aquel còp que donàvem lo sang, o puslèu just abans de o far: lo famós sergent nos informèt oficialament que per de rasons d'igièna e de seguretat, èra absoludament interdit de se far seringar s'òm aviá viatjat fòra d'Euròpa dins los darrièrs sièis meses, a saber, pels que son pas fòrts en geografia, en Argentina, en Brasil, en Africa o mai en Itàlia. M'escagassèri de rire, mas al dedins que m'agradavan pas gaire las pompas. De mai, la màger part de mos companhs semblavan pas de i trobar en dire. La vida en verd vos tresmuda un òme. L'armada es un mond a despart, coma l'escòla. Mentre los mèstres pagats per l'Estat vos ensenhan que França a servadas sas frontièras dempuèi qu'es nascuda coma per encantament jol nom de Gàllia, que los trobadors èran del sud e cantavan en patés e que la crosada dels albigeses èra per protegir las províncias meridionalas del país — çò d'eles, pas çò nòstre,— los militars vos martèlan lo cervèl amb la pretenduda grandor de la maire patria que batalha totjorn per salvar la patz e la morala — o son las aparéncias?— e qu'es pas jamai colpabla de res de reprensible. Napoleon? Lo benfachor del continent. 18? La fauta dels alemands. 40? La resisténcia de tot un pòble. Indochina? D'ingratitud. Argeria? Una ondada terrorista. Mas de cap de biais de desconfidas. Lo mot existís pas dins lo diccionari de la lenga pus bèla del mond. Deu èsser sonque estrangièr. E la vertat?

Lo tal de Sylvain, quina istòria! Un jorn quitèt de nos prene de naut. Sabètz perqué? È ben, viechava la sergenta que totes anavan veire quand li pesavan las castanhas, dins una cambra d'una autra companhiá. Pel malastre d'el, un parelh de soldats venguèt a passar pel corredor e çò qu'ausiguèron aviá ja fach vint còps lo torn de la casèrna quand fin finala aprèp una minuta e trenta una segondas d'un plaser tant intens coma escondut fòranisèron los amoroses d'una vesprada. Al solide o aviá pas bramat mas la bartassièra, fàcia a l'ardor carnala de son impetuós de fringaire, aviá daissat escapar aquestas cinc parauletas plan pesugas per l'orguèlh del grandàs sadic: "Non, Sylvain, pas par là!" Sempre n'i aguèt un aprèp aquò, per murmurar un "pas per aquí" quand marchàvem cap a la cantina o tanlèu que l'enfifraire nos virava l'esquina. Lo paure tardèt per comprene de qué n'èra. Dins l'afar d'una setmanada, lo sonavan pas pus per son patronim: èra vengut Nonssylvainpaparlà, NSPPL pels intims. Per un trauc interdit, lo bogre, per aital dire, aviá perduda l'autoritat. Impressionava pas degun, ni mai los novelaris. Al començament, rafissiá lo nas. Lo poder incontestat o èra tot per el. Puèi, amb lo temps, se faguèt mens ufanós, mens altiu, mens pudent, e se botèt a se trufar d'el meteis amb nosautres. Aviá cambiada la credibilitat e l'arrogància pel respècte e l'amistat. Una sodomia mancada l'aviá pus aprés que la quita vida.

Entre los sergents qu'èran pas de carrièra mas solament en servici long, que dison, n'i aviá dos de fòrça interessants d'un ponch de vista psicologic, per tant qu'existís çò del cervèl en cò dels paracasudistas. Lo primièr èra cambacort — pas pus naut que l'amic Sárközy mas sens talonetas ni transalpenca per far lo gloriós en vila,— e s'ajocava tostemps coma las galinas per nos parlar. L'estil èra del tot militar: bramava de frasas brèvas, subjècte, vèrb e complement, res mai. Aviá lo tesic de se fotre los poces pels passants de la cencha, coma o fasián los vaquièrs dins los filmes americans de las annadas seissanta. Lo pel a el sol tanben meritava lo prèmi d'excelléncia: ni per èsser quasi clòscapelat coma o impausa lo reglament, aviá daissada una mena de tufa sul davant a la manièra de Tintin, levat que la sia li tombava sul front coma un recauquilh a causa del berret. S'encresiá un Rambo mas per nautres revertava mai un Bourvil. Puèi, quand se trobava en preséncia d'un sosoficièr vertadièr, fasiá plan mens de fum. Lo segond èra una granducha magra coma una claveta. Las dents li dintravan dins lo nas e las aurelhas dins las parpèlas. O lo contrari. Soscatz de quicòm d'òrre e multiplicatz-o per dos: aquò èra lo Sylvain. Mas aviá lo poder. Lo bogre d'el nos fasiá pagar sa lagetat. Nos fasiá comptar las pompas. A la dètz-e-setena, nos en faguèt far dètz-e-set de mai perque aviam pas cridat "RGP". E dètz-e-set encara, pel plaser. Èrem molzuts...

Puèi venguèt ora de donar lo sang... mas per rason medicala, pas politica! Cada dos meses, una sòrta de bus se plantava al bèl mièg del regiment e mon contingent s'anava pissar qualques decilitres al refectòri. Èra pas obligatòri, sonque plan fòrça conselhat, çò nos diguèron. Dins lo grop d'infirmièras, i aviá totjorn las meteissas vièlhas e de joves sempre diferentas. E quand la sola preséncia femenina de la casèrna es una sergenta que totes li son ja passats dessús e que sorís pas qu'al se brutlar, de veire de pitòtas aital polidas e cort vestidas de blanc e non pas camofladas de verd, vos balha l'energia que cal per suportar l'embarrament e los òrdres estupids e sadics d'una ierarquia militara frustrada. Dins la fila, aguèri bonastre qu'una bonica blonda me sonèt per s'ocupar de ieu. En general, me malfisi de filhas amb una seringa a la man mas vist las circonstàncias, i anèri content coma un mèrle. Òc, per elas, al cap d'un temps, ven pron embestiant de se far desabilhar per desenas de parelhs d'uèlhs. Aquò's un dels efièches segondaris de l'armada: torna fa sortir l'instint purament animal dels òmes. Ieu fau pas excepcion. Bon, mon amiga me fiquèt la poncha de son engenh dins lo braç e coma aparentament, lo liquid roge s'escampava pus dapasset que d'abitud e que semblavi pas encara mòrt, l'en tirèt emai i la forrèt de recap. Las minutas passavan e res gotejava pas. Ela recomencèt. Èra novèla. Es lo prètz del plaser, non? Fin finala, una matrona m'acabèt.

A la fin d'aquel calvari de film publicitari sanguinari, lo capitani Dardaillon — que s'anava far comandant e lo cap de las fòrças armadas francesas en Còsta d'Evòri al temps de las violéncias de 2002,— nos faguèt un pichon discors explicatiu per en cas qu'aguèssem pas comprés lo motiu de la nòstra preséncia aquí dins lo departament creat artificialament al mièg d'Occitània pel quite Napoleon Bonaparte, eròi de l'ideologia expansionista francimanda. De tant que m'esmoguèt, n'aguèri lo pissin a l'uèlh. O gaireben. Lo brave oficièr nos revelèt que, coma o sabèm totes, i a cinc continents sus tèrra, es a dire Euròpa, Africa, los Estats Units, Austràlia e l'Union Sovietica... Bon, dos sus cinc es mièlhs que res, pas verai? De mai, degun gausèt pas l'avisar que fasiá uèch ans que l'URSS existissiá pas pus. Per respècte, cresi. Sovenètz-vos de quand descobriguèretz que lo papa Nadal èra pas qu'una messorga dels adultes; è ben, nòstre sent-circ encara viviá dins una mena de pantais doç ont lo maniqueïsme e l'ignorància fasián lo mond de plan mièlhs encapar. Per un militar, quò es. Aprèp, nos demandèron d'escriure un quicomet d'almens tres paginas a prepaus de çò qu'aviam just vist. Sempre soi estat pus biaissut amb una pluma qu'amb un fusilh. A mon vejaire, es una question de neurònas. Los que n'an mai d'una sabon de qué parli. Cossí que siá, coma un bon soldat, me desconnectèri lo cervèl per las dètz mesadas que seguèron.

Lo jorn d'aprèp, nos menèron a un sala bèla de projeccion per nos mostrar un film subre la necessitat absoluda d'aver una armada per aparar lo país dels dreches de l'òme que totes aqueles malastrucs que pòblan la rèsta de la planeta ne son legitimament mas feròçament cobeses. Se titolava "Aqueste mond es dangierós"... Juri que colhoni pas brica. Segur qu'èra pas de grand art. Èra una cordelada d'imatges de guèrras e de conflictes de cada mena, dels mai justes coma la resisténcia dels palestinians als mai ontables coma l'ocupacion militara de Vietnam per las fòrças americanas. E durava, durava, quitava pas de durar aquela propaganda a res-non-còst! Ja qu'èrem un pauc fatigats de s'èsser levats plan d'ora e d'aver corregut un desenat de quilomètres a l'entorn de Montalban sens res de se cunhar dins la pança, n'i aguèt un que cometèt l'irreparable: se botèt a becar! La responsa del sergent tardèt pas: se tirèt la cencha e li foetèt los genolhs tan brutalament que lo paure conscrit ne manquèt tombar de la cadièra. Es alara qu'un autre tanben auriá fach melhor d'espofidar pas: se prenguèt un reviramarion pel copèt. La règla èra simpla: daissatz-vos lavar lo cervèl que los canons de França an besonh de carn fresca per portar lo bona paraula. Seguissètz la dralha cap a la glòria de l'infamia. L'unifòrme non es pas qu'un vestit: es una ideologia comuna, cega e comòda, una apologia de la violéncia estatala a l'escala dels ciutadans.

S'o sabètz pas, soi ieu qu'escriguèri los articles subre la vergonha per las Wikipèdias anglesa, occitana e parlaponchuda. Foguèt i a bèl brieu. La rason que quitèri de participar al projècte es qu'al veire la version gallesa de mon trabalh — e la vertat meteissa,— completament desformada e mai rebatejada per de membres parisencs per la màger part d'eles, me rendèri compte de la distància que nos separa encara de la reconeissença del sofriment dels nòstres. Çò trist es sens cap de dobte qu'aqueles nazilhòts de la cultura e de l'istòria agisson de la sòrta en tot cujar servir l'onestetat intellectuala. Es qu'aquí, de la mesma manièra que los comunistas e los islamistas acusan lo modèl de societat occidental de cada mal, existís una mena de patriotisme exarcebat mes en plaça tre l'escòla e dins los mediàs dominants que fa que çò que ven de l'estrangièr, per aital dire, sens èsser sistematicament marrit, es per natura de se'n mal fisar. Nos ensenhan que sèm lo pòble mai unit e vièlh d'Euròpa e patin e cofin: nos deuriam mostrar fièrs de l'escasença nòstra d'èsser pas nascuts endacòm mai. Lo lavatge de cervèl a l'escala d'un estat. Soscatz de cossí l'american mejan se pòt pas empachar d'emplegar lo superlatiu per designar la mendre causa e de cossí lo nívol de Chornobyl se tanquèt a la frontièra. È ben, i a pas qu'a legir çò qu'es vengut mon assaget en francés per se mainar que ni per se mòure, sempre caldrà mai d'un Galilèu per desaplanar la tèrra...

Estat ai en greu cossirier
Per un cavallier qu'ai agut,
E vuoil sia totz temps saubut
Cum ieu l'ai amat a sobrier;

Ara vei qu'ieu sui trahida
Car ieu non li donei m'amor,
Don ai estat en gran error,
En lieig e quand sui vestida.

Ben volria mon cavallier
Tener un ser en mos bratz nut,
Qu'el s'en tengra per ereubut
Sol qu'a lui fezes cosseillier;

Car plus m'en sui abellida
No fetz Floris de Blanchaflor:
Ieu l'autrei mon cor e m'amor,
Mon sen, mos huoillis e ma vida.

Bels amics avinens e bos,
Cora·us tenrai en mon poder?
E que jagues ab vos un ser
E qu'ie·us des un bais amoros;

Sapchatz, gran talen n'auria
Qu'ie·us tengues en luoc del marit,
Ab so que m'aguessetz plevit
De far tot so qu'ieu volria.

Estada soi en grèu consir
Per un cavalièr qu'ai agut,
E vòli que siá tostemps sabut
Cossí ieu l'ai tant aimat;

Ara vesi que ieu soi traïda
Car ieu non li donèri mon amor —
Dont ai agut grand tòrt,—
Al lièch e quand soi vestida.

Ben volriái mon cavalièr
Téner un ser en mos braces nuds,
Qu'el se'n tendriá per salve
Sol qu'a el faguèssi coissin;

Car pus me'n soi agradada
Que non Florís de Blanchaflor:
Ieu li autregèri mon còr e mon amor,
Mon sen, mos uèlhs e ma vida.

Bèl amic avenent e bon,
Quora vos tendrai en mon poder?
E que jaguèssi amb vos un ser
E que ieu vos donèssi un bais amorós;

Sabètz que grand talent n'auriái
Que ieu vos tenguèssi en luòc del marit,
Amb çò que m'aguèssetz jurat
De far tot çò que ieu volriái.

S'avètz ja visitada la vila subrebèla de Glasgow, benlèu que sabètz qu'endacòm dins una pita rua que se sona Rose Street e qu'es perpendiculara a Sauchiehall, i a un cinèma independent ont se pòdon veire de filmes diferents e qualitoses del mond tot coma per exemple l'excellent "Festen" del danés Thomas Vinterberg o lo fòl "Tillsammans" del suedés Lukas Moodysson. Lai tanplan fan cada an un festenal d'òbras sonque francesas e del temps que i abitavi ieu, Olivier Dahan venguèt presentar son darrièr long metratge amb la protagonista Zoé Félix. A l'epòca, ensenhavi la lenga de Molière dins dos licèus, un proletari, catolic e pro-Celtic dins un barri de l'èst: St Mungo's, e l'autre simetricament opausat, tan geograficament coma esportivament, religiosament e socialament: Holyrood. Ja coneissiái "Déjà mort" qu'aquela istòria d'autodestruccion d'una jove femna sus fons de dròga e de pornografia me tocava, e doncas la polida parisenca m'èra pas tròp estrangièra. Alavetz quand a la fin de la projeccion especiala e de la conferéncia publica, se vogèt la sala e que l'actritz crosèt mon agach, me soriguèt e faguèri lo saut. Puèi qu'èrem solets, conversèrem un brave dètz minutas mentre los jornalistas qu'esperavan defòra se demandavan qual èri per li prene la domaisèla coma aquò. Ela fasiá pas que debutar sa carrièra e li diguèri qu'un jorn seriá famosa e mesma a la plaça de l'Adjani sus la tampa del libre que legissiái. Aviái rason.

Foguèt quand me venguèt en l'idèa de far una vidèo reivendicativa: i parlariái de ma fiertat d'èsser del país e de ma colèra fàcia a l'ostracisme del poder politic e mediatic francimand mas o fariái amb vam e decida qu'Occitània per ieu vòl dire jòia e fòrça. Lo paratge es un biais de viure. Per tant que la lenga es presa, l'arma demòra liura. Causiguèri una version mai ritmada de "Sèm encar icí" de Lou Dalfin qu'aviái trapada sus eMule e me'n inspirèri per donar pes al messatge. Cada dia, matin, miègjorn e ser, me pensavi d'un problèma e ne temptavi de far una frasa tan brèva e tustaira coma un eslogan publicitari per caber dins lo pauc d'espaci qu'aviái de disponible e geinar pas la lectura cadenciada del pròpri tèxt e dels sostítols dins ambedoas versions, l'anglesa e la gallesa. Evoquèri la senhalizacion dobla, lo prestigi literari, l'onta e l'umiliacion d'un pòble que sovent s'ignòra en tant que tal, e tanben la fisança que me pòrta cap a deman. Amb l'ombra del castèl de Montsegur qu'es cargat de l'istòria nòstra emai un cèl blavenc e la luna per tela de fons, l'impacte foguèt immediat. Tanlèu publicat, se passèron aqueste clip de site en site e recebèri d'imèls d'Euròpa tota e mai d'America per me benastrugar de l'iniciativa. Ai quitament fach amics amb una polonesa e un catalan mentre aviái pas léser de prene la man porgida per d'autres. Lo sol ponch negatiu: n'i a sus un forum dedicat a çò d'aquí que me tractèron de racista. Ai ai ai...

Mos primièrs jorns al detz-e-seten Regiment de l'engenh paracasudista de Montalban foguèron plan cargats. Èra en decembre de 1997. Veniái de capitar la presentacion de ma tèsi subre un estudi comparatiu de l'emplec de l'espaci claus dins la ficcion d'orror aplicat a l'òbra d'Edgar Allan Poe e a "Carrie" de Stephen King. Tanben veniái d'atrapar un accident de la rota tras qu'espectacular que m'aviá miraclosament daissat salve mentre la veitura taulava, girava e s'esclafava coma una fuèlha de papièr dins la man de mon astre. Tot aquò en mens d'una setmanada de temps. M'èri ja fach talhar los pels fòrça cort mas vist que la norma lai es de tres millimètres, lo rasaire se faguèt grand gaug de me tornar tondre lo cap. L'armada es un univèrs a despart, tant mai qu'aquela garnison, coma la legion, s'onora de figurar demest las paucas que son consideradas coma disciplinàrias. I dintrèri pas coma soldat mas coma professor d'anglés: ieu, coma sonque dos autres sus quasi mila militars, èri fòra de contingent. Vòl dire qu'en cas de guèrra, e mercés a mas bonas resultas als tèstes de QI prealables, me batriái pas. Aquí perqué m'obliguèron pas de sautar d'un avion coma mos camaradas: me demandèron mon vejaire e malgrat que foguèssi contra, sosquèri que quiti a passar dètz meses en unifòrme, me valiá mai traire partit de l'experiéncia novèla que rencurar ma causida per la rèsta de la vida. Acceptèri.

Vos contarai pas ont trabalhi qu'aquò regarda pas degun, mas la maire del patron, que se retirèt l'an d'aprèp qu'intrèri, es una femna plan curiosa. Esposèt un menusièr de Magrèb e totes dos montèron la societat. El aviá lo biais e se mainava de fabricar las pòrtas e las fenèstras mentre ela, qu'aviá l'argent, s'ocupava de la comptabilitat. L'atalhièr se faguèt gròs e conéisser pel país, puèi quand lo menestral se moriguèt mai d'un quart de sègle fa, foguèt lo filh que tornèt prene l'afar. Quant a la vièlha, qu'aital l'escaissan lo monde, contunhèt de sarrar la borsa, tant la quita sia coma la dels emplegats, çò sembla. Ara fa pas res pus. Abita al primièr estatge e de còps que i a, dobrís just un pauc lo guichon qu'agacha l'obrador e finta dins l'escur que li fagam pas pèrdre de sòus a bartavelar. Se per cas ne dessobta un, daissa una nòta sul burèu del cap. Tanben la matrona a un gos, o pel mens çò que ne rèsta d'un. A la basa pareis un d'aqueles cans de pastre mas de tant qu'es estat estacat jos l'escalièr, es vengut una mena de mòrt viu: li tomban los pels a planponh, caïna a l'ausir lo mendre bruch, se poirís sus patas e quand ela lo sauta per far sos besonhs, la bèstia ten l'autra prèp de las veituras que pisse ben per las jelhas o davant lo portal per que cague ont passam. Per comol, la capelina es tan china que calfa pas jamai l'apartament e sempre apèla sas amigas amb çò dels comercials per gastar pas un ardit de telefòn. Si-ben...

N'ai per denaut las aurelhas d'aquelas istòrias! Abans de m'acusar de racisme o d'islamofobia primària, que son d'arguments d'extrèma-esquèrra tipics que ne confòrtan d'unes que i a dins son ignorància barbara e d'autres dins son daissa-m'estar colpable, passatz-o pel coissin. Per aqueste viatge, s'agís d'una occitana de soca magrebina. Sa fauta? Refusar de se far panar sa libertat de femna e tot çò qu'implica: lo drech de gausir sa vida de jove europenca modèrna coma li plai e l'assegurança de se poder causir qualqu'un que l'aime e qu'ela aime per far ostal, independentament de las exigéncias conjugalas de sa familha e de las costumas passadistas de sa cultura d'extraccion. L'adolescenta tolonenca aviá desjà lo tòrt de fringar amb un garç qu'èra pas musulman mas quand sos parents la volguèron casar de fòrça amb un desconegut de trenta ans lai en Argeria e que los mandèt pàisser coma cal, èra tròp tard per la paura d'ela. Raubada pels quites seus, estacada per sas doas sorretas, escotelada e desfigurada per sa maire que li a gravat "[p]uta" sul ventre e forrada la lama dins la vergonha, la victima a finit per s'escapar dins la nuèch. L'autra setmana, un tropèl de salvatges acairèt en public e a mòrt una drolleta somaliana qu'èra estada violada per tres òmes. En novembre de 2005, un paquistanés botèt fuòc a una marroquina al mièg d'una carrièra parisenca perque l'aviá regetat. La premsa aviá temptat d'estofar l'afar. Es un crim d'onor e d'onor França n'a pas...

Lo vint de genièr que ven serà un jorn de marcar d'una pèira blanca dins l'istòria del mond modèrn, çò nos prometon los cronicaires dels quatre cantons de l'esfèra mediatica globala. E perqué donc? Perque pel primièr còp, i aurà un negre al cap del país mai poderós, financièrament, culturalament e subretot militarament, de la planeta, a saber los Estats Units d'America. Personalament, vòti pas qualqu'un o qualqu'una a causa de la color de sa pèl mas per çò que representa e que vòl cambiar. Compreni pas cossí d'aver de sang kenyan dins las venas lo fa pus valedor que son rival malastruc d'un ponch de vista politic o mai uman. Vertat qu'Obama aviá, de rif o de raf, las vertuts necessàrias per acampar los electors, quines que foguèssen: una maire de soca anglesa, irlandesa e alemanda mesclada; un paire african; una grand amb d'originas cheroquís (e que se moriguèt vèrs la fin de la campanha); un nom musulman; una cara d'àngel; una enfància paura; l'amor d'una esposa rica; lo sosten clar e net de la premsa europenca e las uèch annadas cataclismicas de son predecessor, l'inenarrable W. Pr'aquò l'ancian senator d'Illinois es pas encara perfièch: auriá pogut èsser una femna, omosexuala per subrecarga, andicapada, orfanèla e veusa. Imaginatz l'una dels jornals! Ja que l'an comparat amb lo quite Kennedy — coma l'amic Sárközy en 2007, sovenètz-vos,— cal esperar qu'el se conflarà pas una fes segut a l'escritòri del burèu oval...

A tres setmanas del començament del pelegrinatge de La Mèca que cada musulman se deu de far almens un còp dins la sia vida, dins la mesura que n'a los mejans fisics e financièrs, me demandi se los tres quarts dels jornalistas que s'estrambòrdan ninòiament d'un tal eveniment — ja qu'auèi aquí es plan politicament corrècte e doncas a la mòda d'estubassar o mai al pièger de perdonar tot çò qu'es ligat a l'islam e a sos fidèls,— me demandi s'aqueles an quitament legit l'alcoran, qu'es literalament la recitacion per Maomet de las revelacions divinas de l'arcàngel Gabrièl. Ieu si. Çò primièr, cal marcar que se sap pas tròp quin èra lo manuscrit original, estant que los versets i son classats per òrdre de talha e non pas de data. Mas entre los cent catòrze capítols que compta lo libre mistic, lo que mai m'agrada, per aital dire, es lo quatren, سورة النساء, qu'ensenha cossí tractar las dònas. Òc, aquel tèxt eminentament sacrat es destinat a la basa a un lectorat masculin. Aicí-ne mon passatge preferit (4:34): "Los òmes an carga de las femnas qu'Allà faguèt un lo mèstre de l'autra, e perque degalhan son cabal per elas. Aital son bonas las qu'escotan e tenon secret çò qu'El a rescondut. Per çò qu'es d'aquelas que refusan de se sometre, repotegatz-las e fasètz-las dormir dins un lièch a part, puèi foetatz-las. S'a la fin vos obesisson, vengetz-vos pas pus. Car Allà es lo mai Naut, lo mai Sant, lo mai Grand!" Ai bèla èsser dobèrt e patin e cofin, aquò me dona de pensar...

En mai de vos evitar la preson, la cranor a l'avantatge immens de vos far ganhar mai d'argent, ja que tanben vos ajuda a trobar un emplec melhor. Las cèrcas d'aqueles universitaris americans revèlan que l'aparéncia fisica, e faciala en particular, fa que los que son considerats coma polits pels canons modèrns se'n sortisson mièlhs a l'escòla, benlèu perque los mèstres e los autres alumnes li son pus receptius. Aquò se vei dins lo fach que lo monde que se sentisson beròis tendon d'aver d'aisença per comunicar en public e son doncas pagats mai. Segon la quita enquèsta, sembla que lo femnum siá encara mai discriminat per la dictatura de la venustat ja que la societat sosentend que lo paroxisme de son poder estetic se tròba entre dètz-e-uèch e vint-e-sièis ans, çò que l'industria cinematografica illustra sobeiranament: mentre los òmes madurs contunhan de jogar los primièrs ròtles, las actrises son sovent remplaçadas per de mai frescas e sèxis. Enfin, demandèron als joves del panèl de 15,197 sondats de se jutjar entre eles. Ne resulta que quinze del cent de las dròllas e mièg mens dels dròlles son plan bonics. Un tèrç del masclum e quatre filhas sus dètz son atrasents. Pus de la mitat dels gojats e quatre desens de las chatas son dins la mejana. Quant als malastrucs, representan un pauc mens d'una persona sus dotze, quin que siá son sèxe. En soma, fauta d'un compte en banca per compensar, val mai aver l'ADN que cal per virar bèl, per aital dire!

Mais l'abas de Cistel, qui tenc lo cap enclin,
S'es levatz en estans, latz un pilar marbrin,
E ditz a l'apostoli: "Senher, per sant Martin!
Trop fam longa paraula d'aiso e lonc traïn;
Car faitz far vostras cartas e escriure en latin
Aitals cum vos plaira, qu'iau me met' en camin,
E trametre en Fransa e per tot Lemozi,
Per Peitau, per Alvernha, tro en Peiragorzin;
E vos faitz lo perdo de sa tot atersi
Per tratosta la terra e per tot Costantin;
E qui no·s crozara ja no beva de vin
Ni mange en toalha, de ser ni de matin,
Ni ja no viesca drap de carbe ni de lin,
Ni no sia rebost, si mor, plus c'un mastin."
En aquest mot s'acordo tuit, can venc a la fin,
Al cosselh que lor dona.

Mai l'abat de Cistèl, que ten lo cap enclin,
S'es levat en estança, a costat d'un pilar de marbre,
E ditz a l'apostòl: "Sénher, per sant Martin!
Tròp fasèm longa paraula d'aise e long traïn;
Car fasètz far vòstras cartas e escriure en latin
Aital coma vos plairà, que ieu me meta en camin,
E trasmetre en França e per tot Lemosin,
Per Peitau, per Alvèrnha, fins en Perigordin;
E fasètz lo perdon de vòstra armada tota
Per tota aquesta tèrra e lo país de Constantinòple;
E qui non se crosarà ja non bega de vin
Ni mange en toalha, de ser ni de matin,
Ni ja non vestisca drap de cambe ni de lin,
Ni non siá rebondut, se mòr, pus qu'un mastís."
Amb aqueste mot s'acòrdan totes, quand ven la fin,
Al conselh que lor dona.

Entre las causas que se pòdon pas far en França — e de fach en la màger part d'Occitània,— ont la lei interditz formalament de publicar d'enquèstas e d'estudis que de critèris considerats coma antirepublicans tals coma la raça o la cresença i dintran en linha de compte, çò que concernís l'influéncia dels traches de la cara sus l'agach que nos pòrta la societat es en bona plaça. Lo mond entièr ja sap qu'al país encantat dels dreches de l'òme, totes sèm egals, pas verai? Puèi aital degun s'ocupa pas de la misèria dels qu'abitan Güaiana, Martinica, Güadalope o Polinesia e qu'an pas l'escasença d'èsser blancs e doncas d'èsser preses al seriós. L'autre jorn, una qu'aviá viatjat a Tahiti me fisèt que de tant que son pigras, las gents d'alai se baissarián manco pas per levar un bilhet de banca de pel sòl. Cossí que siá, la discriminacion coloniala aquí se nèga dins la mejana... nacionala. Grand gaug qu'als Estats Units son mai obèrts e s'interèssan a tot, coma als efièches concrets de la fisiognomonia. Del meteis biais qu'un nom d'ostal amb consonància estrangièra o la color empachan, conscientament o pas, l'enança professionala, un rapòrt universitari american de la fin de 2005 mòstra que pel mesme crim, una jove femna vista coma polida a plan polida per un panèl de 15,197 individús de dètz-e-uèch a vint-e-cinc ans, cor fòrça mens de risques d'èsser detenguda al cap de son procès. Mas aquò's pas que lo començament de las tròbas...

Escotavi tantòst la ràdio que s'ausissiá de pertot ont trabalhavi i a una mica mens de dètz ans. Se sona 2fm e cada jorn de doas a cinc oras, Rick o'Shea i fa l'animador. Va plan, vos concedissi qu'es un jòc de mots tras qu'aisit per un nom de guèrra mas parlèt de quicòm de fòrça interessant. Kate Mulvey, qu'es una jornalista irlandesa de quaranta dos ans, amontairava las amoretas sens endeman fins al jorn qu'aprèp n'aver tractat amb una amiga sia que n'aviá facha l'experiéncia, se botèt una baga d'acordalhas al det. E quò revolumèt sa vida sentimentala en cambiar l'agach dels òmes sus ela e li balhar mai d'assegurança per çò qu'es de son atrach coma femna. Inventèt una istòria simpla mas de bon creire qu'èra promesa a un banquièr — pas encara arroïnat!— que li aviá demandada sa man de genolhons al restaurant. Ni per èsser una mesura drastica per temptar d'agafar un garç valedor, aquela mentida marcha. Es çò que los psiquiatres apèlan una profecia autorealizadoira que tre que lo monde veson una situacion coma vertadièra, o es concretament dins las consequéncias qu'entraïna. La meneta passa de l'estatut de gorrina d'una nuèch al de frucha enebida. Fa pas pus paur: ven envejabla. Es dins la natura umana de voler çò qu'an los autres. Sèm de caçaires. La cobesiá del masclum exalta l'estima femenina. Es la teoria del baromètre social. E puèi, ja que s'es trobat un fringaire de carn e d'òsses, la dublinesa se'n planherà pas!

YouTube es sens cap de dobte un esplech extraordinari. I publiquèri ma primièra vidèo l'an passat. Èra un clip subre lo rugbiejaire Sébastien Chabal amb l'esmovent "Cant d'alegria" de Maurici Romieu per fons musical. Fins ara es lo qu'a agut lo mai de capitada: gaireben trenta mila personas l'an vist. I apondèri tres cançons dels catalans d'Obrint Pas de quand participèron a l'Estivada de Rodés mas pas una passèt lo milierat de tòcas. Es alara que decidiguèri de far servir aquel medià per comunicar respècte a l'ostracisme que mon país n'es victima en França. Mas Occitània es pas jamai estada trista. Me caliá mostrar qu'encara existissèm, qu'encara comptam, qu'encara cresèm malgrat la situacion catastrofica per çò qu'es de la transmission de la lenga nòstra e de la consciéncia istorica e culturala. Pr'aquò, çò ditz La Talvera: "La sola batèsta perduda es la qu'as pas volgut menar" e ieu sempre soi estat del costat de las minoritats e de las causas desesperadas. Soi ça que la lo parangon de l'efièch de la diglossia impausada per l'estat francés: mai siá cent del cent lemosin, sabi sonque ponchunar. Los meus avián vergonha de s'exprimir dins l'idiòma d'aquí en preséncia dels pichons. Nos condemnar tanlèu sortits de l'escòla? Jamai de la vida! Ma sola arma: m'espandir, partejar ma colèra, mon incomprension, ma frustracion quant a la mar de messorgas que nèga nòstra identitat dins aquela pretendudament mai digna de la republica a la jacobina... Rompre lo silenci.

Aquí la darrièra bofonada del govèrn parisenc: inventar mai un sistèma de matricula pels veïculs nòus. Aquí la darrièra colhonada dels automobilistas: protestar per que i se garden los numèros dels departaments. I a un provèrbi chinés que ditz qu'òm pòt menar lo caval al riu mas pas lo forçar a beure. Las sièis generacions de ciutadans exagonals d'aprèp la mesa en plaça pel ministre de l'Instruccion publica de l'epòca Jules Ferry e lo se disent istorian Jules Michelet d'un pretendut passat comun dels pòbles del territòri francés modèrn al sen del mite de Gàllia, li ensenhèron a l'escòla a creire que la societat tala coma la coneissèm comencèt amb la presa de la Bastilha en 1789. S'aquò fa sorire los estrangièrs e totes aqueles que gausan d'anar delà la version oficiala de las causas, cal marcar que n'i a mai d'un dins aqueste país que son tras que convençuts que lo mond present d'Euròpa a las Americas deu sa salut al coratge d'una nacion fòra comun qu'a sabut impausar sa classa e sos ideals republicans als salvatges que l'entornejan dempuèi tant de temps. Alara quand li'n vòlon tirar las chifras, i a quicòm que truca! De segur an pas idèa qu'aquelas divisions administrativas son totalament arbitràrias e fachas a la basa per rompre l'apartenéncia culturala e politica al sol profièch del poder centralista jacobin. Los ancians vos contaràn qu'Avairon per exemple èra lo 9 abans de venir lo 12. Mas cossí desenganar seissanta milions d'armas?

N'i a de fòtos de pertot dins la premsa. Las afichas n'ocupan cada canton de carrièra. Los jornalistas ne parlan coma d'una revolucion d'un ponch de vista estetic emai estrategic per la marca del lausange. Renault lança son copè Laguna novèl per competir amb los constructors de luxe alemands que mestrejan lo sector. Pel seu president libanobrasilièr Carlos Ghosn, aquò senhala lo reviscòl del grop francés en matièra d'estil e d'imatge. Tot sembla d'anar mai que plan dins lo melhor dels monds possibles... Son que mentre la direccion jubila, los obrièrs fan lo morre. En efièch, la Regia, ni per s'èsser ganhats prèp de tres miliards d'èuros res que l'an passat, ven ça que la de decidir de tancar la màger part de sas usinas nacionalas per una a doas setmanas o pus encara. N'i a quitament una qu'una chorma sus doas serà sens emplec fins a la fin del mes de decembre. Malgrat los beneficis, seràn un pauc mens de cinc mila trabalhaires que perdràn definitivament son pòst e son salari. Es injust, es indecent, es immoral... es la lei del mercat que d'unes escaissarián puslèu la de la jungla. Cossí que siá, pareis de darwinisme economic e social que los mai febles son precarizats sens rason per sos patrons. Quant a Peugeot, fa çò meteis! Per demesir la produccion de trenta del cent al quatren trimèstre respècte al programa previst, obligaràn los seus de caumar de doas a setze jornadas. Profièch per 2007? Un brave nòu cents milions...

De qué seriá una fèsta vertadièra sens pastissons? Aquí de recèptas especialas per Hallowe'en. Per far de mufins de coja, botatz la carn de la frucha dins un bòl. Ajustatz-i quatre uòus gròsses, un culhierat d'esséncia de vanilha, un veirat d'òli, un gotat e mièg de sucre e barrejatz lo tot. Puèi metètz-i dedins tres rasadas e mièja de farina crivelada, un culhierat de levadura quimica e un autre de bicarbonat de soda, dos culhierats de canèla e mièg culhierat de sal. Batètz fins a fluidificar la pasta. Mesclatz-i una copa de pansarilhas e vojatz dins un neulièr onchat en comolant cadun dels sièis mòtles als tres quarts. Cosètz a 175 grases per trenta minutas e congostatz-vos! S'aimatz mai las bonhetas aranhosas, munissètz-vos de 225 gramas de fils de regalécia, d'un paquet d'Smarties o d'M&M's, d'un pauc d'aiga e d'un molonet de sucre tamisat per caduna. Fasètz las magdalenas e daissatz-las pausar. Talhatz la doçura en tròces de cinc a dètz centimètres de long mas pas a l'encòp que tanben vos cal agachar que lo fondent prenga pas tròp lèu. Versatz lo glaçatge sus las aurelhetas e plaçatz-i los bocinets de vanhèth per figurar las patas de la barbòta. Las pastilhas de chocolat serviràn d'uèlhs. Serà tant de fach! E s'aquò vos a pas encara tant atalentat coma espaventat, es evidentament que ja sètz tròp vièlh... o que fasètz un regim. Quant a ieu, se m'agrada pas lo costat mercantil de la causa, me carri ça que la de tot çò que se manja per l'ocasion!

Lo tems vai e ven e vire
Per jorns, per mes e per ans,
Et eu, las! no·n sai que dire,
C'ades es us mos talans.
Ades es us e no·s muda,
C'una·n volh e·n ai volguda,
Don anc non aic jauzimen.

Pois ela no·n pert lo rire,
A me·n ven e dols e dans,
C'a tal joc m'a faih assire
Don ai lo peyor dos tans
(C'aitals amors es perduda
Qu'es d'una part mantenguda),
Tro que fai acordamen.

Be deuri' esser blasmaire
De me mezeis a razo,
C'anc no nasquet cel de maire
Que tan servis en perdo;
E s'ela no m'en chastia,
Ades doblara·lh folia,
Que: "Fols no tem, tro que pren".

Ja mais no serai chantaire
Ni de l'escola n'Eblo,
Que mos chantars no val gaire
Ni mas voutas ni mei so;
Ni res qu'eu fassa ni dia
No conosc que pros me sia,
Ni no·i vei melhuramen.

Si tot fatz de joi parvensa,
Mout ai dins lo cor irat.
Qui vid anc mais penedensa
Faire denan lo pechat?
On plus la prec, plus m'es dura;
Mas si'n breu tems no·s melhura,
Vengut er al partimen.

Pero ben es qu'ela·m vensa
A tota sa volontat,
Que, s'el' a tort o bistensa,
Ades n'aura pietat;
Que so mostra l'escriptura:
Causa de bon'aventura
Val us sols jorns mais de cen.

Ja no·m partrai a ma vida,
Tan com sia sais ni sas,
Que pois l'arma n'es issida,
Balaya lonc tems lo gras;
E si tot no s'es cochada,
Ja per me no·n er blasmada,
Sol d'eus adenan s'emen.

Ai, bon amors encobida,
Cors be faihz, delgatz e plas,
Frescha chara colorida,
Cui Deus formet ab sas mas!
Totz tems vos ai dezirada,
Que res autra no m'agrada.
Autr' amor no volh nien!

E
Dousa res ben ensenhada,
Cel que·us a tan gen formada,
Me·n do cel joi qu'eu n'aten!

Lo temps va e ven e vira
Per jorns, per meses e per ans,
E ieu, las! non sabi qué dire,
Qu'adès es un mon talent.
Adès es un e non se muda,
Qu'una ne vòli e n'ai volguda,
Dont encara non ai jausiment.

Puèi qu'ela non ne pèrd lo rire,
Mentre me'n ven e dòls e dams,
Qu'a tal jòc m'a fach assèire
Dont ai lo pièger dos tant
(Que tala amor es perduda
Qu'es d'una part mantenguda),
Entrò que faga acordament.

Ben deuriái èsser blaimaire
De ieu meteis a rason,
Qu'encara non nasquèt aquel de maire
Que tant servís en perdon;
E s'ela non me'n chastia,
Adès li doblarà foliá,
Que: "Fòl non tem, entrò que pres".

Ja mai non serai chantaire
Ni de l'escòla de n'Eblon,
Que mon chantar non val gaire
Ni mas vòltas ni mos sons;
Ni res que ieu faga ni diga
Non coneissi que pros me siá,
Ni non i vesi melhorament.

Se tot fau de jòi aparéncia,
Molt ai dins lo còr irat.
Qui ja vegèt penedença
Faire denant lo pechat?
Ont plus la prègui, plus m'es dura;
Mas s'en brèu temps non se melhora,
Vengut èr al partiment.

Però ben es qu'ela me vença
A tota sa volontat,
Que, s'ela a tòrt o bestirança,
Adès n'aurà pietat;
Que çò mòstra l'escritura:
Causa de bona aventura
Val un sol jorn mai de cent.

Ja non me partirai a ma vida,
Tant que soi salve e san,
Que puèi l'arma n'es eissida,
Baleja longtemps lo gras;
E se totjorn non s'es cochada,
Ja per ieu non n'èr blaimada,
Se d'ara endavant s'emenda.

Ai, bona amor cobejada,
Còs ben fach, desligat e plat,
Frescha chara colorida,
Que Dieu formèt amb sas mans!
Tostemps vos ai desirada,
Que res autra non m'agrada.
D'autra amor non vòli cap!

E
Doça res ben ensenhada,
El que vos a tan gent formada,
Me'n done cèl jòi que ieu n'atendi!

Las tradicions d'Hallowe'en, que significa literalament la velha de Totsants, son fòrça e de memòria perduda. Totjorn en Escòcia, mas localament d'aqueste còp, se getava de bièrra blonda al fuòc en onor d'un dieu marin de la mitologia gaelica. Per tan luènh que se trobèsse, las joanadas s'encontravan dins cada vilatge del país, mai que mai de manièra publica al mièg d'un prat comunal o del fieiral mas privada tanben dins las corts de las bòrias ont se fasián de cercles amb las cendres. Chascun dels membres del mainatge i pausava dedins una pèira blanca amb son nom dessús, contra la periferia, e se lo matin d'aprèp una d'elas aviá cambiada de plaça, mancava o pareissiá d'èsser copada, aquò voliá dire que son proprietari s'anava defuntar dins l'annada. Quant a la costuma plan coneguda d'escalprar de cogordas en forma de cara de monstre desdentat, probable qu'a son origina dins las lantèrnas que los enfants caledonians carrejavan amb se per escartar las paurs al sortir de l'ostal a jorn falit. Es interessant de saber que d'aquel temps avián ressorsa a de naps, pas a de cojas, que curavan per i metre una candeleta. Los pichons se vestissián de creaturas espaurugantas — fantaumas, zòmbis o bruèissas,— non pas per far fugir los esperits mas per passar lis entre eles. E se per mala avisada, n'i aviá un que s'engulhava en cò de la familha, li caliá donar de tròces de manjalha en present emai esperar pacientament que venguèsse lo treslús.

A l'origina, la fèsta d'Hallowe'en marcava la fin dels trabalhs agricòlas dins la cultura gaelica, en particular en Irlanda emai en Escòcia. Èra pus o mens l'equivalent de quand nòstres quites aujòls çai en tèrra d'Òc fasián la solenca. D'un ponch de vista purament campèstre, n'i a que la considèran coma una mena d'an nòu celtic. Per aquela nuèch que lo règne dels mòrts e lo dels vius s'encontravan, la costuma pagana voliá qu'òm brutlèsse d'òsses animals dins una falhada bèla e qu'òm portèsse de masquetas e d'abits empaurissables per empachar las malautiás e las catastròfas naturalas en amaisar los marrits esperits. Sus l'Illa d'Esmeralda, los mainatges profechavan la serada per tustar a la pòrta dels vesins que li balhavan de fruchas, d'avelanas e de doçors o mai li susposcavan lo pel de sal per los gardar de las trèvas. En Caledònia, òm alucava de lantèrnas a las fenèstras per se protegir e lo tractat de mascariá de 1735 enebissiá oficialament que se mangèsse de carn de pòrc o de pastissons abans primalba. Tanben se practicavan de rites de fidelitat e de fertilitat coma per exemple de botar doas nosassas — que representavan un tal e sa bona amiga,— dins lo lar d'un fuòc de torba e d'agachar cossí reagissián a la calor: se semblavan de s'abraçar, èra signe que l'amor seriá tan duradís coma recipròc mas s'a l'encontrari se separavan, ne valiá mai prene una autra per femna e molhèr.

D'aprèp la Wikipèdia parlanglesa, s'agís d'una estampadura litografica que data del mes de genièr de 1946 e que retrai un miralh quilhat amb l'ajuda de còtas de lenha al mièg d'una susfàcia pasimentada. La perspectiva davala a partir del caire inferior drech de la glaça que i a una esfèra de cada costat. Lo subjècte principal de l'imatge son de pichons grifons escalprats que sorgentan del veire e se'n destacan en fila. Lo rebat angular de las lausetas e l'escart entre lo reflet de la bòla de davant e la de darrièr mòstran sens cap de dobte que se tracta pas sonque d'una vitra transparenta. La reverberacion del cortègi de leons asats contunha pr'aquò de sortir de la part d'atràs, çò que fa qu'ambedoas processions s'enròtlan vèl primièr plan en s'integrant a l'esquèma mosaïc e perfièchament simetric del sòl quadrilhat.

I sèm! Ara qu'ai las claus de l'apartament nòu, me fal desplaçar mos pauques afars cap a l'autre costat de Rodés. I a qualques mòbles de desmontar e tot un fais de diccionaris, d'enciclopèdias e de libres de carrejar. Sens oblidar l'equipament tecnologic: la cadena estereò que me'n servissi gaireben pas pus, lo pòst de television que son vièlh tub catodic quita pas de marchar coma cal, l'ordinator, l'imprimeira, l'escanèr, lo lector de DVD, la consòla de jòcs, la bòx internet, lo ràdio-revelh, la cafetièra, lo rasor electric e l'indispensable forn de microondas. Qué mai? A, los abits... Nègui pas que m'agrade de me vestir plan mas soi pas una victima de la mòda. De fach, degalhi pas de fortunas dins d'articles que valon pas lo còp. Se i a una causa que me fa venir lo fotre, es ben de portar çò meteis que lo monde. Ai un vici: los camisons de clubs. N'ai benlèu cinquanta d'Euròpa e de l'America del Sud, majament de fotbòl mas tanplan d'espòrts gaelics e de rugbi. Cada fes (o quasi) que vau dins una vila diferenta, a l'estrangièr los tres quarts del temps, m'asseguri de crompar lo naut de l'equipa locala. Pr'aquò, crenhi d'èsser un marrit client per l'industria textila. Cossí que siá, terminat lo mudadís, encara farà mestièr de s'ocupar de la linha telefonica, del transferiment de las facturas de gas e de corrent, del corrièr e d'aquela puta de mercanda de sòm que m'a tengut luòc de proprietària pendent tres ans e mièg. Ai, las jòias de se cambiar...